Η ΕΝΟΧΗ ΚΑΙ Η ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΑΜΑΡΤΙΑΣ

Η λέξη αμαρτία προέρχεται από το αρχαίο ρήμα αμαρτάνω και σημαίνει τα εξής:

1. αποτυγχάνω να βρω το στόχο μου: «Ατρεΐδης μεν άμαρτε, παραί δε οι ετράπετ’ έγχος (Ο Ατρείδης το κοντάρι πέταξε λοξά και δεν τον βρήκε)» Ιλιάδα Λ 233

2. σφάλλω: «ότι μεν γαρ φρονήσεις ώετο είναι πάσας τας αρετάς, ημάρτανεν, ότι δ’ ουκ άνευ φρονήσεως, καλώς έλεγεν» Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια, 1144b.21

3. πράττω το κακό: «εικότως δε τη ελευθεριότητι ανελευθερία εναντίον λέγεται˙μείζον τε γαρ εστι κακόν της ασωτίας, και μάλλον επί ταύτηναμαρτάνουσιν ή κατά την λεχθείσαν ασωτίαν» Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια, 1122a.13 – 16

Η Πατερική Ανατολική Θεολογία από τις παραπάνω σημασίες της λέξης αμαρτίακράτησε την πρώτη, δηλαδή αυτή της αποτυχίας. Αμαρτία λοιπόν κατά τους Πατέρες, είναι η προσωπική αποτυχία του ανθρώπου να ζήσει τον τριαδικό τρόπο ύπαρξης με τον οποίο είναι δημιουργημένος, αγαπώντας τους άλλους και αγαπώμενος από τους άλλους.

Όμως στην Δυτική Θεολογία από τον ιερό Αυγουστίνο και μετά εισάγεται στην ιστορία και στον πολιτισμό – και αυτή δυστυχώς τελικά επικρατεί – μία ψυχολογική ερμηνεία γύρω από το θέμα της αμαρτίας, της ενοχής και των αποτελεσμάτων.

Ο Αυγουστίνος είχε τη δική του προσωπική περιπέτεια. Πριν να μεταστραφεί στον Ορθόδοξο Χριστιανισμό, ως ειδωλολάτρης είχε μια άστατη και άσωτη ζωή με αποτέλεσμα σε πολύ νεαρή ηλικία να αποκτήσει εξώγαμο. Για να καθησυχάσει την ανήσυχη συνείδησή του έγινε οπαδός του Μανιχαϊσμού, μιας θρησκευτικής αίρεσης του 3^ου αιώνα μ.Χ. που ήταν ένα κράμα από θρησκευτικές αντιλήψεις της Περσικής θρησκείας, τις θρησκείες της Ασίας και τον Χριστιανισμό. Δίδασκε τον δυισμό δηλαδή πως υπάρχουν δύο αντίθετες αρχές, δυο θεοί, ο καλός και ο κακός θεός που είναι δημιουργός του κόσμου. Ο άνθρωπος ανήκει σωματικά στον κόσμο του σκότους, γι’ αυτό και η αμαρτία δεν νικιέται με την ελεύθερη βούληση του. Η αμαρτία και το κακό είναι αναπόφευκτα στην ανθρώπινη ζωή.

Αργότερα ο Αυγουστίνος μεταστράφηκε στον Ορθόδοξο Χριστιανισμό, και όπως πίστευε ο ίδιος βαθύτατα, η μεταστροφή του αυτή οφείλεται σε θαύμα. Στην προσπάθειά του να ερμηνεύσει αυτό το θαύμα, υπήρξε ο πρώτος που άρχισε να δίνει ψυχολογικές ερμηνείες σ’ αυτή την κίνηση του ανθρώπου προς τη σωτηρία. Αυτές τις ερμηνείες τις προσέλαβε αργότερα η Δυτική Θεολογία και τις αυτονόμησε.

Και φτάνουμε έτσι στη σχολαστική θεολογία του ενδέκατου αιώνα. Για τους μη γνωρίζοντες αξίζει εδώ να πούμε, πως ο σχολαστικισμός ήταν ένα φιλοσοφικο – θεολογικό σύστημα που αναπτύχτηκε στην Δυτική Ευρώπη από τον 11^ο αιώνα έως τον 13^ο. Βασική αρχή του ήταν ο τρόπος έρευνας και η μέθοδος γνώσης που είναι η λογική, η οποία θεωρείται ως μέτρο και όργανο της γνώσης του κόσμου, των επιστημών αλλά και του Θεού. Οι σχολαστικοί μελετούσαν τον Θεό και όλα τα θέματα της Θεολογίας διά του στοχασμού, της λογικής, του ορθού λόγου χρησιμοποιώντας την κλασσική μεταφυσική που είχε αναπτυχτεί από τον Πλάτωνα αλλά ιδιαίτερα τον Αριστοτέλη. Μ’ αυτό τον τρόπο, οι σχολαστικοί θεολόγοι έκαναν κατάχρηση της διαλεκτικής μεθόδου για να κατανοήσουν λογικά, τα σχετικά που αφορούσαν τον Θεό. Ταύτιζαν δηλαδή την μεθοδολογία της γνώσης τόσο για το Θεό όσο και για τον κόσμο.

Από την σχολαστική λοιπόν θεολογία με τον Θωμά τον Ακινάτη και αργότερα με τον Άνσελμο Καντερβουρίας, δίνεται πλέον στην αμαρτία – και τονίζεται ιδιαίτερα – η έννοια της ενοχής και της αποπληρωμής ενός χρέους. Σύμφωνα λοιπόν με αυτή τη διδασκαλία ο Θεός θέλει να χαρίσει στον άνθρωπο μια αιώνια ευτυχία, γι’ αυτό άλλωστε έχει προχωρήσει και στην δημιουργία του, και την δυνατότητα μιας σχέσης μαζί του.

Όμως για να φτάσει ο άνθρωπος σ’ αυτή τη σχέση με το Θεό πρέπει πρώτα να την κερδίσει και επιπλέον πρέπει να αποδείξει πως αξίζει αυτή τη σχέση. Και πως θα συμβεί αυτό; Με μια δοκιμασία που του υποβάλλει ο Θεός και αυτή δεν είναι άλλη από την εντολή του πως μπορεί να γευτεί όλους τους καρπούς από τα δέντρα του κήπου της Εδέμ, εκτός από τους καρπούς του δέντρου της γνώσης του καλού και του κακού. Από την υποταγή στην εντολή αυτή του Θεού θα φανεί αν ο άνθρωπος είναι άξιος της σχέσης του με το Θεό.

Ο άνθρωπος ως γνωστόν παραβαίνει την εντολή, συνεπώς πρέπει και να τιμωρηθεί. Επειδή όμως αυτός που έθεσε την εντολή είναι ο Θεός που θεωρείται η υπέρτατη αρχή του κόσμου σύμφωνα με το πλατωνικό σχήμα του υπέρτατου αγαθού που ακολουθεί η σχολαστική θεολογία, η τιμωρία δεν μπορεί να είναι πρόσκαιρη, αλλά αιώνια, δηλαδή διαρκής και αιώνια αποξένωση από τον Θεό. Έτσι ο θάνατος προσφέρεται ως τιμωρία στον άνθρωπο και κληρονομείται αυτό σε όλες τις γενεές των ανθρώπων, κατά ένα ψυχολογικό τρόπο.

Υπάρχει άραγε καμιά οδός διαφυγής στον άνθρωπο για να μπορέσει μήπως και ξεφύγει από την τιμωρία;

Σύμφωνα με την δικανική αντίληψη που στηρίζεται στο ρωμαϊκό δίκαιο και ξεκινάει από τον ιερό Αυγουστίνο και ολοκληρώνεται ως θεολογικό οικοδόμημα με τους σχολαστικούς θεολόγους της Δύσης, αυτό μπορεί να συμβεί μόνο αν ο άνθρωπος καταφέρει και πληρώσει κάποιο τίμημα, αφού η προσβολή που έκανε ο άνθρωπος στον Θεό παραβαίνοντας την εντολή του, απαιτεί ικανοποίηση. Επειδή όμως το μέγεθος αυτής της προσβολής είναι άπειρο, πρέπει και ικανοποίηση που απαιτείται να είναι άπειρη.

Εδώ όμως προκύπτει ένα πρόβλημα. Γιατί για να εξιλεωθεί ο δίκαιος Θεός για την προσβολή που του έγινε από την παράβαση του ανθρώπου, χρειάζεται μια θυσία άπειρου μεγέθους και αξίας, την οποία όπως είναι φυσικό δεν μπορεί να υποστεί ο «μικρός» άνθρωπος – αφού είναι πεπερασμένος – και να την προσφέρει στον «τέλειο» Θεό. Είναι επομένως αδύνατον να βρεθεί μέσα στην ιστορία τέτοιο τίμημα, τέτοια αποπληρωμή, τέτοια θυσία που να εξαλείψει το χρέος και την ενοχή του ανθρώπου για να ικανοποιήσει τη θεία δικαιοσύνη. Έτσι ο Θεός – επειδή λόγω της μεγάλης αγάπης που έχει προς το δημιούργημά του θέλει να το σώσει – προκειμένου να ικανοποιήσει την τρωθείσα δικαιοσύνη του, αποφασίζει να θυσιάσει τον Μονογενή Υιό του δια του σταυρού. Τοιουτοτρόπως η θυσία του σταυρού εξιλεώνει τον άνθρωπο και δια του Χριστού όλο το ανθρώπινο γένος απαλλάσσεται πλέον από την οργή του Θεού.

Αυτό το σύμπλεγμα ενοχής έφτιαξε πολιτισμό, δεν είναι μια θεωρία απλώς. Αυτό που σήμερα ονομάζουμε «Δυτικός Πολιτισμός» θεμελιώθηκε πάνω σ’ αυτό το σύμπλεγμα ενοχής. Η αθεΐα μόνο σε έναν τέτοιο πολιτισμό μπορεί να εμφανιστεί, ως απελευθέρωση του ανθρώπου, από τα δεσμά της τιμωρίας. Η αμαρτία έπαψε πλέον να λειτουργεί ως αποτυχία, όπως την αντιλαμβάνεται η Πατερική Ανατολική Θεολογία (πέφτω, σηκώνομαι, ξαναπέφτω, ξανασηκώνομαι, αποτυγχάνω, προσπαθώ να επιτύχω, ξαναποτυγχάνω, ξαναπροσπαθώ να επιτύχω), και πήρε την έννοια της παραβάσεως, μιας παραβάσεως που συνοδεύεται με όλα τα συμπλέγματα ενοχής που διαμορφώνει στον άνθρωπο, και κυρίως το φοβερό σύμπλεγμα ενός σαδιστή πατέρα, που θυσιάζει τον γιο του για να ικανοποιήσει τη δικαιοσύνη του και που ενώ καλεί τον άνθρωπο να είναι συγχωρητικός αυτός ο άπειρος και τέλειος δεν μπορεί να κάνει κάτι αντίστοιχο.

Οι σχέσεις των ανθρώπων μεταξύ τους διαμορφώνονται – διαμορφώθηκαν επί αιώνες και εξακολουθούν να διαμορφώνονται – από αυτά τα συμπλέγματα, από αυτή την ερμηνεία. Κι αυτό συμβαίνει είτε την δέχεσαι αυτή την ερμηνεία είτε την αρνείσαι. Πάλι εξαρτάσαι από την ερμηνεία. Είτε δηλαδή δέχεσαι αυτόν το Θεό τον τρομοκράτη, είτε τον αρνείσαι, αυτόν τον τρομοκράτη Θεό στην ουσία δέχεσαι ή αρνείσαι. Αυτό έχει ως συνέπεια να αγνοείς τον Θεό και να μην γνωρίζεις ποτέ ποιος είναι, αφού ούτε τον Θεό γνωρίζεις όταν τον δέχεσαι, ούτε τον Θεό αρνείσαι αφού δεν ξέρεις τι αρνείσαι. Είναι ένας φαύλος κύκλος που δεν γνωρίζουμε πότε η ανθρωπότητα θα μπορέσει να δραπετεύσει και να βγει από αυτόν.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Δημήτρης Μαυρόπουλος, «Διερχόμενοι διά του Ναού», εκδόσεις Δόμος, Αθήνα 2009

2. Σχολικό Εγχειρίδιο Θρησκευτικών «Εκκλησία, η νέα κοινωνία σε πορεία» Γ΄γυμνασίου, 1999

3. Βικιλεξικό (για τη λέξη αμαρτία)

4. christianvivliografia.wordpress.com (για τον σχολαστικισμό)

http://antiairetikos.blogspot.gr/