Όσιος Ιωνάς: Με την ευχή φωτίζεται ο νους! 30 Απριλίου 2022

 

Όσιος Ιωνάς του Κιέβου (†1902).

(Επιμέλεια Στέλιος Κούκος)

Μια φορά ο γέροντας [ο όσιος Ιωνάς του Κιέβου] παράγγειλε στον ιερομόναχο Ηράκλειο, ο όποιος ήταν πολύ έμπειρος ξυλουργός, να κατασκευάσει είκοσι πέντε ειδικά χαμηλά σκαμνιά.

Όταν ήταν πια έτοιμα, ο γέροντας κάλεσε τους πρεσβύτερους μοναχούς και τους έδωσε αυτά τα σκαμνιά με τη συμβουλή:
– Αφού τελειώσετε τον κανόνα σας, να κάθεστε σ’ αυτά τα σκαμνιά και να λέτε την ευχή, όσο μπορείτε, μισή ή μία ώρα.

Μ’ αυτόν τον τρόπο φωτίζεται ο νους.

Μετά μπορείτε να ξαπλώνετε, αλλά στο δεξί πλευρό, αφού διαβάσετε τον 50ό Ψαλμό «Ελέησόν με ο Θεός…» και το «Πιστεύω».

Αν κάνετε έτσι πάντα και φυλάτε τη συνείδησή σας καθαρή, ο Θεός δεν θα σας εγκαταλείψει ποτέ, αλλά θα σας στείλει όλα τα αναγκαία για τη ζωή σας με τόση ευκολία, ώστε θα σας τα πετάνε οι άνθρωποι από το τείχος μέσα στο μοναστήρι χωρίς να τα ζητάτε.

Αν όμως δεν φυλάτε καθαρή τη συνείδησή σας, τότε κι αν ακόμη βγείτε εσείς έξω από το τείχος για να τα ζητήσετε, δεν θα σας δώσουν τίποτε.

 

Απόσπασμα από το βιβλίο, ο «Στάρετς Ιωνάς του Κιέβου, Μαθητής του οσίου Σεραφείμ του Σαρώφ», έκδοση Σταυροπηγιακής και Συνοδικής Ιεράς Μονής Αγίου Συμεών του Νέου Θεολόγου, Κάλαμος Αττικής 2000.

Η ορθόδοξη πίστη και το θρησκευτικό βίωμα στο λογοτεχνικό έργο του Ντοστογιέφσκι ''Αδελφοί Καραμαζόβ''Αρχ. Κύριλλος Κεφαλόπουλος

 

Αρχ. Κύριλλος Κεφαλόπουλος

 Η ορθόδοξη πίστη και το θρησκευτικό βίωμα
στο λογοτεχνικό έργο του Ντοστογιέφσκι ''Αδελφοί Καραμαζόβ''

''Το εύρος και η δύναμη της προσωπικότητάς του ξεπερνούν κάθε σύγχρονη μέθοδο αξιολόγησης.Στην πρώτη επαφή,νομίζεις πως βρίσκεσαι μπροστά σε ένα συγγραφέα-και άξαφνα ανακαλύπτεις το άπειρο… Σαν εισχωρήσεις μέσα στο σύμπαν του Ντοστογιέφσκι, ανακαλύπτεις ένα τοπίο προκατακλυσμιαίο,έναν κόσμο μυστηριακό, πρωτόγονο και παρθενικό.Σε κυριεύει μια γλυκιά αγωνία,όπως όταν πλησιάζεις πρωταρχικές και αιώνιες δυνάμεις.Και σε λίγο,ο θαυμασμός και η πίστη σε προτρέπουν να μείνεις.Πίσω από κάθε διάφραγμα του έργου του,πίσω από κάθε ήρωα,βασιλεύει η αιώνια νύχτα και το αιώνιο φως-και αυτό γιατί ο προορισμός του και η μοίρα του είναι αξεδιάλυτα δεμένα με όλα τα μυστήρια του Είναι. Ο κόσμος του κινείται ανάμεσα στον θάνατο και την τρέλα,στο όνειρο και στην απτή πραγματικότητα…''

Έτσι περιγράφει ο Στέφαν Τσβάιχ το έργο του Ντοστογιέφσκι. Όλες οι μορφές των ηρώων του κινούνται μέσα στα αδιέξοδα που προξενεί η άρνηση του Θεού και η εναγώνια αναζήτηση της πίστης και του θείου. Και αυτό φαίνεται με τον πιο έκδηλο τρόπο στους ''Αδελφούς Καραμαζόβ''.

Γιος ξεπεσμένου ευγενούς, ο Φιόντορ Ντοστογιέφσκι γεννήθηκε στην Μόσχα το 1821, όπου ο πατέρας του εργαζόταν ως γιατρός. Έτσι, ζώντας από κοντά τους ασθενείς,από μικρός γνώρισε την δυστυχία,τον πόνο,την αθλιότητα και τον θάνατο. Ο πατέρας του,τύπος αυστηρός και αυταρχικός,του έδωσε μία παραδοσιακή θρησκευτική αγωγή.Η μητέρα του πέθανε όταν ο Ντοστογιέφσκι ήταν δεκαέξι ετών. Ο νεαρός εισήχθη στην Στρατιωτική Σχολή Μηχανικού στην Πετρούπολη,και στο διάστημα αυτό ο πατέρας του δολοφονήθηκε από εξεγερμένους δουλοποαροίκους, χρήματα δεν είχε,και επιπλέον δεν τον ενδιέφεραν τα μαθήματα της Σχολής. Αποφοιτώντας, αφοσιώθηκε στην λογοτεχνία και το γράψιμο. Ήδη νωρίς το 1846 δημοσιεύει το πρώτο του μυθιστόρημα.

Ωστόσο, μπροστά του θα βρισκόταν αντιμέτωπος με μία σκληρή δοκιμασία. Το 1849 συνελήφθη ως μέλος μίας ομάδας νεαρών ιδεαλιστών που συζητούσαν θεωρητικά και ονειρεύονταν ελευθερία και κοινωνικές αλλαγές για την Ρωσία. Πέρασε τέσσερα χρόνια καταναγκαστικής εργασίας εξόριστος κάπου στην Σιβηρία. Μόλις το 1858, μετά από εννέα δύσκολα χρόνια, του επέτρεψαν να επιστρέψει στην ευρωπαϊκή Ρωσία. Απόηχο της σκληράς αυτής δοκιμασίας και των δυσκολιών της εξορίας συναντούμε σε έργα του, ιδίως στο ''Αναμνήσεις από το σπίτι των πεθαμένων''. Στα δύσκολα χρόνια της εξορίας του μοναδική παρηγοριά του ήταν μία Καινή Διαθήκη που συνεχώς διάβαζε και δεν την αποχωριζόταν ποτέ.

Ελεύθερος πλέον, ξαναβρίσκει την συγγραφική του δημιουργικότητα, γράφει και δημοσιεύει ακατάπαυστα. Στην περίοδο αυτή ανήκουν τα σημαντικότερα έργα του που τον έκαναν πασίγνωστο, Ταπεινωμένοι και καταφρονεμένοι (1861), Υπόγειο(1864), Έγκλημα και Τιμωρία (1866),Ο Ηλίθιος (1868), Δαιμονισμένοι (1871), Το Ημερολόγιο ενός Συγγραφέα (1876-1880), Αδελφοί Καραμαζόβ (1880).

Ωστόσο,η προσωπική του ζωή δεν έγινε καλύτερη παρά την λογοτεχνική του φήμη.Οι δανειστές τον πίεζαν, η γυναίκα του πέθανε, συνέχισε να έχει προβλήματα με τις τσαρικές αρχές. Και εσωτερικά, η ταραγμένη του ψυχή αναζητούσε απεγνωσμένα την γαλήνη της στον Θεό, την αρμονία,την αλήθεια. Όλα αυτά όπως ήταν φυσικό, επηρέσαν το συγγραφικό του έργο, και οι προσωπικές του εμπειρίες και αγωνίες προβάλλονται στους λογοτεχνικούς του ήρωες.

Το κύριο  ενδιαφέρον του Ντοστογιέφσκι επικεντρώνεται στα αισθήματα και τις σκέψεις του ατόμου. Αναπτύσει αριστοτεχνικά τον λογοτεχνικό μύθο, την πλοκή των έργων του, η οποία χρησιμεύει, μέσα από τα γεγονότα που περιγράφει, ως μία βαθιά διείσδυση στα πολύπλοκα ψυχολογικά και φιλοσοφικά ζητήματα, στο βαθύτερο είναι της ανθρώπινης ύπαρξης.

Τα έργα του Ντοστογιέφσκι μπορούν να χαρακτηρισθούν ως ψυχολογικά μυθιστορήματα, τα οποία πίσω από το πέπλο μίας ιστορίας μυστηρίου. Αποτελούν στην πραγματικότητα ένα μυθιστόρημα ιδεών, που ενσαρκώνονται από λογοτεχνικούς ήρωες που βιώνουν παθιασμένα και ακραία. Οι ήρωες του Ντοστογιέφσκι παλεύουν με τους δαίμονες της ταραγμένης τους ψυχής, καταφεύγουν σε εκ προμελέτης φόνους (Έγκλημα και Τιμωρία), σε συνομοσίες (Δαιμονισμένοι), σε δολοπλοκίες, στον φόνο και την τρέλα (Ο Ηλίθιος), οδηγούνται στον φόνο ή την αυτοκτονία αρνούμενοι τον Θεό και την κοινωνία (Κυρίλοβ), κινούνται σε ένα πλαίσιο ματαιότητας, άρνησης του Θεού, της ηθικής, των κοινωνικών αξιών. Σε όλα τα μυθιστορήματα οι ήρωες, αγνοί και ραδιούργοι, εγκληματίες και ασθενικοί, ιδεαλιστές και μηδενιστές, άνθρωποι του υποκόσμου και αναζητητές της αλήθειας, όλοι προκαλούν τον Θεό και την κοινωνία.

Μέσα στο λογοτεχνικό σύμπαν του Ντοστογιέφσκι, ξεχωριστή θέση κατέχουν οι Αδελφοί Καραμαζόβ, το τελευταίο του έργο και το ωριμότερο από πλευράς χαρακτήρων και έκφρασης της κοσμοθεωρίας του Ντοστογιέφσκι. Σε αυτό δίνεται μία γενική εικόνα της τσαρικής ρωσικής κοινωνίας στα τέλη του 19ου αι,με τις αντιφάσεις της,τις αντιθέσεις αριστοκρατών και δουλοπαροίκων, ανθρώπων από κάθε κοινωνική τάξη που ενσαρκώνουν την παρακμή και την διαφθορά, αλλά και τον έντονο θρησκευτικό και μυστικιστικό χαρακτήρα του ρωσικού λαού. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο ο Ντοστογιέφσκι σκιαγραφεί τρία αδέλφια, τρεις διαφορετικούς χαρακτήρες, και αναλύει τις προβληματικές οικογενειακές σχέσεις των γιων με τον πατέρα τους, τον ηλικιωμένο Καραμαζόβ που ενσαρκώνει το πρότυπο του διεφθαρμένου, ξεδιάντροπου και φιλήδονου γεροπαραλυμένου και αδιάφορου για τα παιδιά του πατέρα. Τα τρία αδέλφια συγκρούονται και αποστρέφονται τον γέρο Καραμαζόβ, ενώ και οι ίδιοι σε προσωπικό επίπεδο έρχονται αντιμέτωποι με τις εσωτερικές τους αναζητήσεις και ψυχολογικές εντάσεις.

Ο γέρος Καραμαζόβ εκπροσωπεί τον άνθρωπο που απορρίπτει κάθε αξία ηθική, γκρεμίζει τους κοινωνικούς περιορισμούς και κάθε αποδεκτή συμπεριφορά στο κυνήγι των ηδονών και των απολαύσεων. Ο Ντημήτρι Καραμαζόβ, ο ένας γιος που υπηρετεί στον στρατό, βλέπει ανταγωνιστικά τον πατέρα του και τελικά οδηγείται στην πατροκτονία για λόγους οικονομικούς και ερωτικής αντιζηλίας. Ο άλλος γιος, ο Ιβάν Καραμαζόβ, είναι η προσωποποίηση του νεαρού και ορμητικού αμφισβητία, που έχοντας λάβει ελλειπή ανώτερη μόρφωση, θεωρεί τον εαυτό του σπουδαγμένο, επίδοξο διανοουμένο που αντιτίθεται στις υπάρχουσες κοινωνικές παραδεδεγμένες αξίες, απορρίπτει κάθε αξία και ηθικό περιορισμό, και με το αλαζονικό ύφος του ανθρώπου του απόλυτου ορθολογισμού, με τάσεις αναρχικές, απορριπτικές της κοινωνίας και των θεσμών της, θα λέγαμε ότι φθάνει στο αδιέξοδο, δεν βρίσκει λύσεις στα κοινωνικά προβλήματα, και έτσι καταλήγει στην συνειδητή απόρριψη της τάξεως πραγμάτων, όπως δημιουργηθεί από τον Θεό, και εν τέλει του ίδιου του Θεού.

Το χαρακτηριστικότερο τμήμα του μυθιστορήματος που συνοψίζει την αλαζονική απόρριψη του Θεού, όπως την εκφράζει ο Ιβάν Καραμαζόβ, είναι ο φανταστικός του διάλογος ανάμεσα στον Χριστό που επιστρέφει στην γη, και τον Μέγα Ιεροεξεταστή της Εκκλησίας. Η αφήγηση τοποθετείται στην Σεβίλλη. Ο Μέγας Ιεροεξεταστής διατάζει την σύλληψη του Χριστού και Τον καταδικάζει να καεί στην πυρά. Με τον φανταστικό αυτόν διάλογο ο Ντοστογιέφσκι θέλει να καταδικάσει την εγωιστική αλαζονία της Δυτικής εκκλησίας,και κατ' επέκταση κάθε εξουσίας που έχει θεοποιήσει την δύναμή της και έχει επιβάλλει βαριά και δυσβάκτακτα φορτία στον άνθρωπο, που αποστερεί την ελευθερία του ανθρώπου και την δυνατότητά του για λύτρωση. Ο Χριστός που επανέρχεται ως η ελπίδα της ανθρωπότητας για ελευθερία και απολύτρωση απορρίπτεται, καταδικάζεται από τις αρχές και εξουσίες του σύγχρονου κόσμου. Το μήνυμα της σύγχρονης αλαζονικής, αθεϊστικής και ορθολογιστικής κοινωνίας, όπως εκφράζεται από τον Μέγα Ιεροεξεταστή, είναι πως ο ορθολογιστής άνθρωπος θέλει να γκρεμίσει τον Χριστό και να Τον υποκαταστήσει. Η σατανική έπαρση και αλαζονία έχει τυφλώσει τον σύγχρονο άνθρωπο τόσο που ο εγωισμός του δεν τον αφήνει να δεχθεί την μόνη λύση στα αδιέξοδά του, που είναι η αγάπη και η θυσία του Χριστού.

Ουσιαστικά, ο Ιβάν αντιμετωπίζει ένα μεγάλο εσωτερικό δίλημμα. Αυτός ο μεγάλος αρνητής του Θεού, ο ορθολογιστής υποφέρει και ταλαντεύεται μεταξύ πίστης και απιστίας, βεβαιότητας και αμφιβολίας, εμπιστοσύνης στον άνθρωπο και ταυτόχρονα αναγνώριση της ανθρώπινης αδυναμίας.

Εάν δεν υπάρχει Θεός και μεταφυσκή ελπίδα,χωρίς την αθανασία της ψυχής, ο άνθρωπος  είναι αδύναμος, απελπισμένος, αναγκασμένος να αντιμετωπίσει μόνος του, χωρίς πνευματική βοήθεια, τα προσωπικά του αδιέξοδα και την άβυσσο της ψυχής του. ''Εφ' όσον δεν υπάρχει Θεός, δεν υπάρχει ηθική, τότε όλα επιτρέπονται" -αυτό είναι το δόγμα του Ιβάν. Ο Ιβάν Καραμαζόβ, απορρίπτοντας κάθε ηθικό νόμο, αμφισβητεί και σχετικοποιεί την συνείδηση του ανθρώπου και του κοινωνικού συνόλου. Και αυτό τον οδηγεί σε δύο δρόμους, σε μία κοινωνία ορθολογική, χωρίς Θεό και όρια, σε έναν άνθρωπο χωρίς μεταφυσικές αναζητήσεις, απαλλαγμένο από το βάρος της ηθικής και του ενοχλητικού ελέγχου της συνείδησης, χωρίς τον μηχανισμό του συνειδησιακού αυτοελέγχου (τύψεις),που εκφράζει το αίσθημα πως ''χωρίς συνείδηση, χωρίς αυτήν την συνήθεια, ας γίνουμε θεοί''. Ο άνθρωπος χωρίς Θεό, λατρεύει εγωιστικά και με εωσφορική διάθεση τον εαυτό του, αυτοθεοποιείται και οδηγείται στο όραμα του Υπερανθρώπου, όπως τον φαντάσθηκε ο Νίτσε, χωρίς τα βαρίδια της συνείδησης και τις αδυναμίες της συμπόνιας και της αλληλεγγύης στον συνάνθρωπο. Ο άλλος δρόμος στον οποίον καταλήγει ο Ιβάν είναι ο απόλυτος μηδενισμός, αφού ''αν δεν υπάρχει αιώνιος Θεός, δεν υπάρχει καμιά αρετή και ούτε και αυτή χρειάζεται''. Τελικά, στο πρόσωπο του Ιβάν με τις τραγικές αντιφάσεις μπορούμε να αναγνωρίσουμε τον σημερινό άνθρωπο του ορθολογισμού, της άρνησης, του μηδενισμού, που έρχεται αντιμέτωπος με τις εσωτερικές του αντιφάσεις και τα κοινωνικά αδιέξοδα που ο ίδιος προξένησε θέλοντας να κηρύξει έκπτωτο από την ζωή του τον Θεό και να αυτοαναγορευθεί ο ίδιος θεός.

Για να κατανοήσουμε το κλειδί των χαρακτήρων του Ντοστογιέφσκι πρέπει να έχουμε υπ' όψιν ότι βασική του θέση αποτελεί ότι υπάρχει ένας αιώνιος και ακατάλυτος θεϊκός και ηθικός νόμος, που η παράβασή του οδηγεί στην τιμωρία (''έγκλημα και τιμωρία''),δηλ. στα φοβερά αδιέξοδα που κατατρύχουν και τελικά συνθλίβουν τον άνθρωπο.

Ο Ντοστογιέφσκι γύρω από το δίπολο ηθική-παραβίαση της ηθικής, καθώς και πάνω στην τάση του ανθρώπου για αμφισβήτηση των κανόνων και των ορίων,στην ανθρώπινη ροπή για την παραβατικότητα, οικοδομεί τους λογοτεχνικούς του χαρακτήρες,που θυμίζουν αντίστοιχους αληθι-νούς-λίγο ακραίους και περιθωριακούς- χαρακτήρες της καθημερινής ζωής, που υποφέρουν από τα ηθικά διλήμματα και συνθλίβονται κάτω από το βάρος των πράξεών τους και των ψυχολογικών τους αδιεξόδων. Σε αυτό το ψυχολογικό μυθιστόρημα ο Ντοστογιέφσκι αναδεικνύεται δεξιο-τέχνης του είδους. Το μήνυμα που θέλει να περάσει ο συγγραφέας είναι πως ο άνθρωπος χωρίς Θεό είναι αδύναμος,αβοήθητος, έρμαιο στα πάθη του και τελικώς φθάνει σε φοβερά αδιέξοδα.

Ωστόσο, ο Ντοστογιέφσκι δεν περιορίζεται σε μία αρνητική στάση. Θέλει να καταδείξει-μέσω των ηρώων του-ότι υπάρξουν θετικές αξίες που βοηθούν τον άνθρωπο να υπερβεί τις αδυναμίες και τα πάθη του, να βρει τις απαντήσεις στις μεταφυσικές του αναζητήσεις και να βρει την δικαίωση στο βαθύ νόημα  της ζωής και της ανθρώπινης ύπαρξης. Ο Ντοστογιέφσκι ανακαλύπτει την ουσία της ζωής στον Θεό, στην πίστη, στο θρησκευτικό βίωμα, που βοηθά τον άνθρωπο να ισορροπήσει ψυχολογικά, να βρει την αρμονία στην ζωή, να καθαρθεί από τους δαίμονες της ψυχής του, να εξαγνισθεί ηθικά. Αυτό το πρότυπο ζωής ενσαρκώνει στους Αδελφούς Καραμαζόβ ο μικρότερος αδελφός, ο Αλιόσα, ο δόκιμος μοναχός κάτω από την πνευματική καθοδήγηση του στάρετς (=γέροντα) Ζωσιμά.

Σε αντίθεση με τους άλλους ήρωες του Ντοστογιέφσκι, που είναι προβληματικοί, ασθενικοί, περιθωριακοί, ο Αλιόσα εκφράζει μία υγιά αντίληψη για την ζωή που βρίσκεται σε αρμονία με τον Θεό και την κοινωνία. Στο πρόσωπο του Αλιόσα ο Ντοστογιέφσκι ενσαρκώνει ό,τι ο ίδιος θέλει να παρουσιάσει ως θετική στάση ζωής και λύση στα προσωπικά και κοινωνικά αδιέξοδα της σύγχρονης κοινωνίας. Ο Ντοστογιέφσκι με το στόμα του Αλιόσα ομιλεί για την βαθιά και οργανική σχέση πίστεως και εμπιστοσύνης που συνδέει τον άνθρωπο με τον Θεό, και στηρίζεται στον αιώνιο Θεϊκό Νόμο, την συνείδηση, την ηθική. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να μένει αδιάφορος σε ό,τι συμβαίνει στον κόσμο και τον συνάνθρωπό του, αλλά οφείλει στα πλαίσια μιας πλατιάς παναθρώπινης-οικουμενικής αλληλεγγύης να ζήσει σύμφωνα  με τις χριστιανικές αξίες της αγάπης, της συμπόνιας,της κατανόησης,της αυτοθυσίας που εμπεριέχει η πίστη στον Χριστό. Η τραγωδία της ανθρωπότητας δέσμιας των παθών, της φιληδονίας,του μίσους, της υπερηφάνειας, βρίσκει την λυτρωτική της κάθαρση στο σπάσιμο των αλυσίδων που την φυλακίζουν μέσα από την ηθική κάθαρση και την πνευματική εξυγίανση που προσφέρει ο Χριστός. Αυτό είναι το μήνυμα του Αλιόσα, αυτό είναι το αισιόδοξο και ελπιδοφόρο κήρυγμα του Ντοστογιέφσκι μέσα από τον αγαπημένο του ήρωα.

Σημαντική για την κατανόηση της χριστιανικής κοσμοθεωρίας του Ντοστογιέφσκι αποτελεί η μορφή του στάρετς Ζωσιμά, του πνευματικού γέροντα ηγουμένου του μοναστηριού που ο Αλιόσα είναι δόκιμος μοναχός. Ο στάρετς Ζωσιμάς είναι ο πνευματικός σύμβουλος και καθοδηγητής των ανθρώπων που έρχονται προσκυνητές στο μοναστήρι του, αυτός που θεραπεύει τις ψυχικές και σωματικές ασθένειες των ανθρώπων και τους συμφιλιώνει με τον ταραγμένο τους εαυτό και με τον Θεό. Ο Πατέρας Ζωσιμάς εμφανίζεται ως μορφή που συμφιλιώνει,αναπαύει πνευ-ματικά,εξαγνίζει και λυτρώνει τον σύγχρονο άνθρωπο. Ο πατέρας Ζωσιμάς είναι αυτός που βιώνει το μήνυμα του Χριστού, ζει τις αρετές της αγάπης, της ταπείνωσης,της συγχωρητικότητας, και με το παράδειγμα της ζωής του και με τις πνευματικές  νουθεσίες μεταλαμπαδεύει το φως του Χριστού στην κοινωνία.

Πρότυπο για την παρουσίαση του χαρακτήρα του στάρετς Ζωσιμά απετέλεσε για τον Ντοστογιέφσκι ο σύγχρονός του και φημισμένος στάρετς Αμβρόσιος της Όπτινα (=περίφημο ρωσικό μοναστήρι, κέντρο πνευματικότητας και ορθόδοξος φάρος του ρωσικού λαού, που ανέδειξε μεγάλους γέροντες, διορατικούς και πνευματικούς, καθώς και σύγχρονους αγίους της Ρωσίας), στον οποίο πολλές φορές είχε καταφύγει ο Ντοστογιέφσκι, αλλά και άλλες σημαντικές προσωπικότητες της Ρωσίας, όπως οι συγγραφείς και λογοτέχνες Λέων Τολστόι και Νικολάι Γκόγκολ, κ.ά.Στο πνευματικό ερημητήριο της Όπτινα και τους φημισμένους της γέροντες κατέφευγαν πολλοί Ρώσοι για να βρουν γαλήνη, πνευματκή καθοδήγηση, εξομολόγηση και θεραπεία. Όσον αφορά τις διδαχές του στάρετς Ζωσιμά που καταγράφονται στους ''Αδελφούς Καραμαζόβ'' σαφώς ο Ντοστογιέφσκι έχει υπ' όψιν του τα κείμενα του αγίου Τύχωνα Σαντόνσκι, Ρώσου επισκόπου του  18ου αι.

Ο Ντοστογιέφσκι ζει μέσα στην πνευματικότητα της Ορθοδοξίας, διατηρεί επαφή και επικοινωνία με τα ρωσικά μοναστήρια και τους φημισμένους στάρετς, και έχει ακλόνητη την πεποίθηση ότι η ομορφιά και η αρμονία της Ορθοδοξίας μπορεί να σώσει την Ρωσία και τον κόσμο ολόκληρο από την τυραννία του σύγχρονου ορθολογιστικού τρόπου ζωής που διέπει τις σύγχρονες κοινωνίες. Ο Ντοστογιέφσκι πιστεύει ακράδαντα σχεδόν μεσσιανικά θα λέγαμε ότι η πνευματικότητα της ορθοδοξίας, ο μυστικισμός της χριστιανικής πίστης, αποτελεί την απάντηση και την διέξοδο σε μία κοινωνία διεφθαρμένη,εγωιστική και υλιστική, όπως την περιγράφει στα έργα του, και υποστηρίζει με πάθος πως το κήρυγμα του Χριστού για αγάπη και μετάνοια μπορεί να συμβάλλει στην λύτρωση της ανθρώπινης ψυχής από ό,τι την βασανίζει και την ταράσσει. Και αυτό μπορεί να οδηγήσει την ανθρωπότητα στην πλήρη μεταμόρφωσή της, ώστε να ανακαλύψει τις πνευματικές εκείνες δυνάμεις και αξίες που θα την βγάλουν από την κρίση. Αυτό το ''ευαγγέλιο'' υποστήριξε με όλη την δύναμη της ψυχής του και με την λογοτεχνική του συγγραφή ο Ντοστογιέφσκι, μέχρι την στιγμή του θανάτου του, όταν  συμφιλιωμένος με τον ίδιο του τον εαυτό και τον Θεό εκοιμήθη εν ειρήνη το 1881.

Στους Αδελφούς Καραμαζόβ η κεντρική πνευματική και καθοδηγητική μορφή, που ενσαρκώνει όλες τις χριστιανικές πνευματικές αξίες του Ντοστογιέφσκι είναι ο στάρετς Ζωσιμάς. Σε αυτόν καταφεύγουν οι χαρακτήρες του μυθιστορήματος σαν σε πνευματικό διαιτητή και συμφιλιωτή των διαφορών τους η οικογένεια Καραμαζόβ, αλλά και πλήθος προσκυνητών. Ο Ντοστογιέφσκι μας εξηγεί τον θεσμό του στάρετς και την λειτουργία του στην κοινωνία και την ζωή των πιστών: ''Στάρετς είναι αυτός που… εκλέγοντάς τον, απαρνιέστε τη θέλησή σας και την παραδίνετε σε αυτόν με την υποχρέωση της πλήρους υπακοής, με πλήρη αυταπάρνηση. Αυτή την δοκιμασία, αυτό το τρομερό σχολείο της ζωής, ο απαρνούμενος τον ευατό του το δέχεται θεληματικά,με την ελπίδα πως ύστερα από μακρόχρονη διαδικασία θα νικήσει τον ευατό του,θα γίνει κύριος του εαυτού του μέσα από την διά βίου υπακοής, και τελικά θα φθάσει στην απόλυτη ελευθερία, θα ελευθερωθεί από τον εαυτό του.

Η υπακοή στον στάρετς προϋποθέτει μια αδιάκοπη εξομολόγηση και έναν αδιάρρηκτο δεσμό…ο λαός σέβεται πολύ τους στάρετς, άνθρωποι του λαού και επιφανή πρόσωπα συρρέουν να τους προσκυνήσουν, να τους εξομολογηθούν τις αμφιβολίες τους,τα αμαρτήματά τους, τα πάθη τους, και να ζητήσουν συμβουλές και οδηγίες. Ο θεσμός των στάρετς είναι δοκιμασμένος από την χιλιόχρονη πείρα μέσο για την ηθική αναγέννηση του ανθρώπου, που θα τον φέρει από την σκλαβιά στην ελευθερία και την ηθική αναγέννηση… να τους οδηγήσει στην ταπείνωση και την τελειωτική αυτοκυριαρχία''.

Για την ζωή και τον πνευματικό αγώνα του χριστιανού, η υπακοή και η ταπείνωση σε έναν έμπειρο πνευματικό γέροντα-στάρετς αποτελεί ασφαλή οδηγό για καταπολέμηση των παθών και την καλλιέργεια των αρετών. Η μορφή του στάρετς Ζωσιμά μας θυμίζει τους διορατικούς εκείνους γέροντες της Ορθοδοξίας που με αγάπη και κατανόηση εδώ και αιώνες γαληνεύουν ψυχές και τις συμφιλιώνουν με τον Θεό. ''Τον στάρετς Ζωσιμά τον περίμεναν με λαχτάρα για μία συμβουλή και μία παρηγοριά. Όσοι έμπαιναν στο κελί του για να του μιλήσουν, φοβισμένοι και ανήσυχοι, βγαίνανε σχεδόν πάντα με φωτεινό Ο στάρετς δεν ήταν καθόλου αυστηρός. Έβαζε στην καρδιά του εκείνον ακριβώς που είναι πιο αμαρτωλός και αγαπάει περισσότερο εκείνος που αμάρτησε ''.

Στην συνέχεια,θα παραθέσουμε αποσπάσματα από τις διδαχές του στάρετς Ζωσιμά, όπως τις καταγράφει ο Ντοστογιέφσκι, και απηχούν όπως ήδη έχουμε αναφέρει το πνευματικό κλίμα του μοναστηριού της Όπτινα και των φημισμένων της στάρετς. Τα αποσπάσματα αυτά θα μας βοηθήσουν, έστω και μέσα από την λογοτεχνική γραφίδα του Ντοστογιέφσκι,να εισέλθουμε στην πνευματικότητα της ρωσικής ορθοδοξίας.

Αλήθεια και γνησιότητα στην πίστη: ''Το κυριότερο είναι να μη λέτε ψέματα στον ίδιο τον εαυτό σας. Αυτός που λέει ψέματα στον εαυτό του και πιστεύει στο δικό του ψέμα, φθάνει στο σημείο να μην βλέπει καμία αλήθεια ούτε μέσα του ούτε και στους άλλους-και έτσι χάνει κάθε εκτίμηση για τους άλλους και για τον εαυτό του''.

Παρηγοριά για τις μητέρες που χάνουν τα παιδιά τους: ''Κάποτε ένας μεγάλος άγιος είδε στο ναό μία μητέρα να κλαίει γιατί είχε χάσει το μωρό της, το μοναδικό της παιδί της το πήρε κοντά Του ο Κύριος. ''Μήπως δεν το ξέρεις, της είπε ο άγιος,πως αυτά τα μωρά έχουν μεγαλύτερη παρρησία-θάρρος απ' όλους μπροστά στον θρόνο του Θεού; Δεν υπάρχει κανένας άλλος σε όλη την βασιλεία των ουρανών που να έχει την δική τους τόλμη, και με θάρρος παρακαλούν και ζητάνε από τον Κύριο να τα κάνει αμέσως αγγελούδια.νΓι'αυτό και σύ, μητέρα,της είπε ο άγιος, να χαίρεσαι και να μην κλαις γιατί τούτη την στιγμή το μωρό σου βρίσκεται κοντά στον Κύριο, ανάμεσα σε αγγέλους, και θα χαίρεται και θα παίζει και θα προσεύχεται για σένα''.  

''Και κάθε φορά που θα κλαις και θα θέλεις να παρηγορηθείς, άσε να τρέχουν τα δάκρυά σου, και να θυμάσαι πως το παιδί σου είναι μέσα σε αγγέλους του Θεού, σε κοιτάει από εκεί πάνω και χαίρεται που σε βλέπει δακρυσμένη και δείχνει τα δάκρυά σου στον Θεό μας. Τούτο το μητρικό κλάμα στο τέλος θα κατασταλάξει σε μία ήρεμη χαρά και τα πικρά σου δάκρυα θα γίνουν δάκρυα κατάνυξης και εξιλασμού''.

Για την μετάνοια και την αγάπη: ''Μην φοβάσαι και μην θλίβεσαι, αφού μετανοείς όλα θα σου τα συγχωρέσει ο Θεός. Όλα τα συγχωρεί ο Θεός σε κείνον που μετανοεί αληθινά. Δεν υπάρχει αμάρτημα που να μπορεί να εξαντλήσει την αστείρευτη αγάπη του Θεού. Φρόντιζε μονάχα για την αδιάκοπη μετάνοια και διώξε τον φόβο από την καρδιά σου. Πίστευε ότι ο Θεός σε αγαπάει παρ' όλο που αμάρτησες. Αφού μετανοείς θα πει πως αγαπάς. Η αγάπη εξαγνίζει τα πάντα. Αφού ένας άνθρωπος αμαρτωλός μπορεί και συμπονά, πόσο περισσότερο ο Θεός. Η αγάπη είναι κάτι ανεκτίμητο, με αυτήν μπορείς όλον τον κόσμο να  αποκτήσεις και όχι μόνον τις δικές σου αμαρτίες μα και τις ξένες μπορείς να εξαγοράσεις''.

Προσφορά σε ασθενείς-έμπρακτη αγάπη: ''Για πόσο θα μπορούσες να υποφέρεις μία τέτοια ζωή, να κάθεσαι στο προσκέφαλο των ασθενών τις νύχτες; Και αν ο άρρωστος, που εσύ του καθαρίζεις τις πληγές, δεν σου εκφράζει ευγνωμοσύνη,απεναντίας αν αρχίσει να σε βασανίζει με τις ιδιοτροπίες του, να σε βρίζει,να παραπονείτα,να σε διατάζει χωρίς να εκτιμά την προσφορά σου, τότε τι θαγίνει; θα συνεχιστεί η αγάπκη σου ή όχι; Η αγνωμοσύνη μπορεί να ψυχράνει την μεγαλύτερη αγάπη προς τον άλλον. Πολλές φορές η προσφορά της αγάπης μας αναζητά εγωιστικά ανταλλάγματα, τον έπαινο, την αναγνώριση. Όταν δεν υπάρχει, τότε μπορεί να νοιώσεις ότι ο άρρωστος είναι ανυπόφορος, περιορίζει την ατομικότητα, την ελευθερία σου… όμως η ενεργητική αγάπη χρειάζεται δουλειά και επίμονη αυτοκυριαρχία, είναι ολόκληρη επιστήμη. Όταν φθάσετε στο σκοπό σας(την αγάπη προς τον άλλον) θα νοιώσετε καθαρά πάνω σας την θαυματουργό δύναμη του Θεού που σας αγαπούσε τόσο καιρό και μυστικά σας καθοδηγούσε''.

Η Εκκλησία μέσα στο Κράτος και την κοινωνία: ''Η Εκκλησία πρέπει να περιλαμβάνει μέσα της όλο το κράτος και όχι να αποτελεί μία μικρή μεριά του… δεν πρέπει η Εκκλησία να επιδιώκει  σαν μελλοντική κατάκτηση να βρει μία ορισμένη θέση μέσα στο Κράτος όπως κάνει κάθε κοινωνικός σύνδεσμος ή ένας σύνδεσμος-σωματείο ανθρώπων που επιδιώκουν θρησκευτικούς σκοπούς… η ουσία των πραγμάτων απαιτεί να μπει ως κυριότερος αντικειμενικός της σκοπός της περαιτέρω ανάπτυξης της χριστιανικής κοινωνίας… Ο Κύριος μας Ιησούς Χριστός ήρθε πάνω στην γη για να εγκαθιδρύσει την Εκκλησία. Εννοείται πως η βασιλεία των ουρανών δεν είναι του κόσμου τούτου, μα υπάρχει στα ουράνια. Όμως δεν μπορεί να εισέλθει κανείς εκεί παρά μονάχα διά μέσου της Εκκλησίας που είναι θεμελιωμένη και ιδρυμένη επί της γης''.

Ο Ντοστογιέφσκι επιθυμεί να δει την Εκκλησία να μεταμορφώσει την κοινωνία και όχι να καταστεί η ίδια κράτος και κοσμική εξουσία. Πιστεύει ακράδαντα και το έχει γράψει πως ο ρόλος της Ορθοδοξίας θα είναι καθοριστικός για το μέλλον της  ανθρωπότητας, αφού ''η ομορφιά της Ορθοδοξίας θα σώσει τον κόσμο'' από την ασχήμια, την κοινωνική ανισότητα, την ηθική παρακμή. Η εκκοσμίκευση της Εκκλησίας και η απώλεια του πνευματικού της προσανατολισμού στα μάτια του Ντοστογιέφσκι μοιάζει με πτώση. Και αυτό ακριβώς συνέβη στην Δυτική Εκκλησία. ''Παραμερίζεται το Κράτος από την γη και η Εκκλησία ανυψώνεται στο επίπεδο του Κράτους! Αυτό είναι το όνειρο της Ρώμης. Αυτό είναι ο τρίτος πειρασμός του Σατανά! Μα απεναντίας, όταν το κράτος μεταμορφώνεται σε Εκκλησία (=κοινωνία πιστών), και γίνεται μία παγκόσμια εκκλησία, αυτός είναι ο μεγάλος προορισμός της Ορθοδοξίας στον κόσμο. Αυτό το άστρο θα λάμψει από την Ανατολή… επειδή κάποιοι δεν χάνουν την πίστη τους, όλη η κοινωνία στέκει προσμένοντας την πλήρη μετατροπή της ειδωλολατρικής (=άθεης, υλιστικής) κοινωνίας σε μία οικουμενική Εκκλησία. Και ούτω γενήσεται, έστω και στη συντέλεια των αιώνων, γιατί τούτο είναι προορισμένο να συμβεί!''.

Η Εκκλησία μεταμορφώνει τους αμαρτωλούς και τους εγκληματίες: ''Γιατί αν δεν υπήρχε η Εκκλησία του Χριστού, ο εγκληματίας δεν θα είχε κανένα φρένο στα κακουργήματά του… η μόνη αληθινή τιμωρία που φοβίζει τον εγκληματία και τον κατευνάζει εδρεύει στην ίδια του την συνείδηση… Αν υπάρχει κάτι που προφυλάσσει την κοινωνία και διορθώνει τον εγκληματία μεταμορφώνοντάς τον σε άλλον άνθρωπο, αυτό είναι ο νόμος του Χριστού που εκδηλώνεται με την τύψη της συνείδησης. Η Εκκλησία δεν τον αφορίζει, τον καθοδηγεί πατρικά. Προσπαθεί να διατηρήσει τους χριστιανικούς δεσμούς με τον εγκληματία Τι θα γινόταν ο εγκληματίας-ω Θεέ μου!- αν και η χριστιανική κοινωνία, δηλ. η Εκκλησία, τον έδιωχνε έτσι όπως τον διώχνει και τον αποκόπτει ο νόμος της πολιτείας; ίσως ο εγκληματίας να έχανε την πίστη του. Και τότε τι θα γινόταν; Όμως η Εκκλησία που είναι σπλαχνική και αγαπά τους ανθρώπους, θα τον συμπονέσει, εκεί που η κοινωνία αποκόπτει τον εγκληματία από τον σύνολο με την βία,τον εξοστρακίζειμε μίσος(τον φυλακίζει). Η Εκκλησία δεν χάνει ποτέ την επαφή της με τον εγκληματία, θεωρώντας τον πάντοτε σαν ακριβό και αγαπητό τέκνο της, κοιτάει πώς να αναγεννήσει τον εκπεσόντα''.(σημ.ότι ισχύει δηλ.για κάθε άνθρωπο που έχει πέσει στην αμαρτία).

Δοκιμασία και θλίψη στην ζωή: ''για την μεγάλη αποστολή που έχεις να εκπληρώσεις στον κόσμο, έχεις πολύ δρόμο να κάνεις ακόμα . Όλα θα πρέπει να τα υποφέρεις, και θα έχεις πολλή δουλειά. Ο Χριστός είναι μαζί σου. Κράτησέ Τον μέσα σου και Αυτός θα σε φυλάξει. Και μην ξεχνάς ποτέ αυτό:να γυρεύεις την ευτυχία μέσα από την θλίψη''.

Υπομονή στις λοιδωρίες του κόσμου: ''Και θα αρχίσουν να λένε για μένα πολλά και διάφορα, ακόμη και λοιδωρίες θα ακούσω. Όμως υπομένω και λέω στον εαυτό μου: τούτο είναι μία δοκιμασία σταλμένη από τον Ιησού για να ταπεινωθεί η υπερήφανη ψυχή μου. Έχει γραφεί- ''υπόμενε αγογγύστως και με αγαλλίασιν την ατίμωσιν, και μην ταράττεσαι και μην μισείς τον ατιμάζοντά σου''.

Πνευματική ζωή-άσκηση-υπακοή-προσευχή: ''όποιος μπήκε εδώ μέσα (στο μοναστήρι) γιατί ειλικρινά ήθελε να σωθεί, γι'αυτόν η άσκηση υπακοής θα αποδειχθεί στα αλήθεια σωτήρια και θα του κάνει καλό Και όποιος δυσφορεί και αγαναχτεί, εκείνος δεν είναι άξιος να γίνει μοναχός και άδικα ήρθε στο μοναστήρι. Η θέση του είναι με τους κοσμικούς.''.

Ο στάρετς Ζωσιμάς ''πριν πέσει για ύπνο έπεσε στα γόνατα και προσευχήθηκε πολλή ώρα. Στην φλογερή προσευχή του διψούσε μονάχα την χαρούμενη τρυφερότητα, που γέμιζε πάντοτε την ψυχή του μετά τους ύμνους και τα δοξαστικά προς τον Θεό, που αυτά ήταν συνήθως όλη η προσευχή του πριν από τον ύπνο. Αυτή η χαρά που τον πλημμύριζε του έφερνε ελαφρό και ήσυχο ύπνο''. Προσευχόταν: Θεέ μου, ευσπλαχνήσου όλους, φύλαξε τους δυστυχισμένους, εκείνους που τους λείπει η γαλήνη και οδήγησέ τους. Εσύ ξέρεις τον δρόμο. Δείξε τους την οδό της σωτηρίας. Εσύ είσαι η αγάπη, και Εσύ θα στείλεις σε όλους την χαρά!''.

Ο άνθρωπος χωρίς Θεό: ''θα είμασταν αλυσοδεμένοι και δεν θα έχουμε καμίαν ελευθερία, μα μέσα στην μεγάλη μας συμφορά θα αναστηθούμε και πάλι ως την χαρά, που χωρίς αυτήν είναι αδύνατον να ζήσει ο άνθρωπος και να υπάρξει ο Θεός, γιατί ο Θεός είναι που δίνει την χαρά.

Τι γίνεται όμως αν δεν υπάρχει Θεός; Τότε,ο άνθρωπος είναι κυρίαρχος όλης της γης, όλου του σύμπαντος! Θαυμάσια! Όμως πως θα είναι ενάρετος χωρίς Θεό; Να το πρόβλημα! Γιατί τότε ποιον θα αγαπήσει ο άνθρωπος! Ποιον θα ευγνωμονεί, ποιον θα υμνεί;''

Ο άνθρωπος που έχει απορρίψει τον Θεό, έχει γκρεμίσει και κάθε ηθικό ή συνειδησιακό φραγμό. Στην θέση του Θεού ο άνθρωπος ανυψώνει τον εαυτό του, αντικαθιστά την πρόνοια του Θεού με την αλαζονική εμπιστοσύνη στις ανθρώπινες δυνατότητες, στον νέο απελευθερωμένο τύπο ανθρώπου, στον υπεράνθρωπο που αυτοθεοποιείται (πρβλ.θεωρίες Νίτσε). Αυτό που πολλοί το θεωρούν ως πρόοδο της ανθρωπότητας στην πραγματικότητα αποτελεί οπισθοδρόμηση στην βαρβαρότητα. Να πως το περιγράφει αυτό ο Ντοστογιέφσκι: ''όταν η ανθρωπότητα ολόκληρη θα απαρνηθεί τον Θεό, τότε από μόνη της θα καταρρεύσει όλη η προηγούμενη κοσμοθεώρηση και όλη η παλαιά ηθική,και θα πραγμα-τοποιηθεί το καινούργιο.Οι άνθρωποι θα ενωθούν για να τα πάρουν όλα από την ζωή, όλα όσα μπορεί να δώσει, για την ευτυχία και την χαρά σε αυτόν εδώ τον κόσμο. Ο άνθρωπος θα ανυψωθεί με το πνεύμα της θεϊκής τιτανικής περηφάνειας και θα εμφανισθεί ο άνθρωπος- θεός.Θριαμβεύοντας απεριλοριστα πάνω στην φύση,με την θέλησή του και την επιστήμη, ο άνθρωπος θα αισθάνεται μία απόλαυση τόσο μεγάλη που θα αντικαταστήσει όλες τις ελπίδες για τις επουράνιες χαρές…

Από αυτήν την άποψη, σε έναν τέτοιον άνθρωπο ''όλα επιτρέπονται''.Και όχι μονάχα αυτό. Μια και δεν θα υπάρχει Θεός και αθανασία, επιτρέπεται στον καινούργο άνθρωπο να γίνει άνθρωπος-θεός, έστω και αν θα είναι ο μόνος  σε όλον τον κόσμο, και με τον καινούργιο του τίτλο να υπερπηδήσει κάθε όριο παλαιάς ηθικής του πρώην δούλου-ανθρώπου, αν χρειαστεί''. Συνείδηση! τι είναι συνείδηση; Εγώ ο ίδιος την φτιάχνω.Γιατί λοιπόν βασανίζομαι; Από συνήθεια πανανθρώπινη εφτά χιλιάδων ετών. Ας την ξεσυνηθίσουμε και θα γίνουμε θεοί''.

Αυτή ακριβώς είναι η κυρίαρχη αντίληψη στον σύγχρονο, υπερφίαλο και ανόητο άνθρωπο και στην υλιστική και άθεη κοινωνία που έχει φτιάξει.

Σε αυτόν τον αβάσταχτα κούφιο και άδειο από ιδανικά και νοήματα  σύγχρονο κόσμο, ο Ντοστογιέφσκι έχει να αντιπαρατάξει έναν άλλον κόσμο, πνευματικό, ορθόδοξο,στον οποίο οι σοφοί γέροντες μοναχοί-σταρετς αποτελούν φωτεινούς οδηγούς. ''Όλον τον κόσμον και τους κόσμους μπορεί να τους ξεχάσεις μα έναν τέτοιο (γέροντα ασκητή) θα τον προσέξεις, γιατί είναι αφάνταστα πολύτιμο διαμάντι. Μία τέτοια ψυχή αξίζει καμιά φορά ολάκερο αστερισμό''. 

Ο σκοπός της μοναχικής ζωής-η προσφορά των μοναχών:

Αγάπη και ταπείνωση=''Αγαπάτε αλλήλους, πατέρες, δίδασκε ο στάρετς. Αγαπάτε τον κοσμάκη του Θεού. Δεν είμαστε εμείς αγιότεροι από αυτούς που ζουν μέσα στον κόσμο επειδή κλειστήκαμε στο μοναστήρι, μα απεναντίας, ο καθένας μας με το που ήρθε εδώ, απέδειξε πως παραδέχεται τον εαυτό του ως τον χειρότερο. Όσο περισσότερο θα ζει εδώ μόνος του στο κελί, τόσο πιο συνειδητή θα του γίνεται η αναξιότητά του. Γιατί,αν δεν γίνει αυτό, άδικα ήρθε να μονάσει.Τότε μόνον θα επιτευχθεί ο σκοπός μας, όταν παραδεχθούμε ότι είμαστε χειρότεροι-αμαρτωλοί από τους κοσμικούς, μα και προσωπικά ένοχος μπροστά στους ανθρώπους για όλα όσα γίνονται, για όλες τις ανθρώπινες αμαρτίες, τις Παγκόσμιες και τις ατομικές. Γιατί να ξέρετε, πως ο καθένας μας αναμφισβήτητα είναι ένοχος για όλους και για το κάθε τι, όχι μονάχα μέτοχος του γενικού παγκόσμιου αμαρτήματος, μα και προσωπικά ένοχος για τις πράξεις όλων των ανθρώπων και καθενός χωριστά. Γιατί αυτή η συνείδηση είναι το στεφάνωμα της ζωής του μοναχού, μα και κάθε ανθρώπου. Γιατί οι μοναχοί δεν είναι τίποτε διαφορετικό παρά εκείνο που θα έπρεπε να είναι και όλοι οι άλλοι επί της γης. Μονάχα τότε η καρδιά μας θα γίνει άξια να περικλείσει την ατέλειωτη, την οικουμενική, την άσβεστη αγάπη. Τότε ο καθένας από σας θα μπορεί να αποκτήσει ολόκληρον τον κόσμο με την αγάπη του και να ξεπλύνει με τα δάκρυά του τα αμαρτήματα του κόσμου… ο καθένας σας ας αγρυπνεί στην καρδιά του και ας εξομολογείται ακαταύπαστα.. Μη φοβάστε τα κρίματά σας, φθάνει να μετανοείτε, μα μην θέτετε όρους στον Θεό. Μην περηφανεύεσθε ούτε μπροστά στους μικρούς ούτε μπροστά στους μεγάλους. Μη μισείτε όσους σας αποδιώχνουν, σας λοιδωρούν, σας βρίζουν, σας συκοφαντούν, τους αθεϊστές, τους δασκάλους του κακού, τους υλιστές, ακόμη και τους μοχθηρούς, γιατί υπάρχουν ανάμεσά τους και πολλοί αγαθοί. Να τους μνημονεύετε στις προσευχές σας και να λέτε: Σώσον,Κύριε, εκείνους που δεν έχουν κανέναν να προσευχηθεί για χάρη τους, σώσον και εκείνους που δεν θέλουν να Σου απευθύνουν προσευχές… Αγαπάτε τον κοσμάκη του Θεού, μην αφήνετε να σας πάρουν το ποίμνιο οι ξένοι, γιατί αν ολιγω-ρήσετε ραθυμούντες και γίνετε περήφανοι, ακατάδεχτοι ή ιδιοτελειίς, θα έρθουν άλλοι να σας υφαρπάξουν το ποίμνιο. Εξηγείτε ακούραστα στο λαό το Ευαγγέλιο. Πάντα να έχετε πίστη και να κρατάτε ψηλά την σημαία.

Η προσφορά του μοναχού στην κοινωνία.

''Τι είναι ο καλόγερος; οι μορφωμένοι  άνθρωποι του καιρού μας προφέρουν τούτη την λέξη κοροϊδευτικά και την λένε σαν βρισιά. Και όσο περνάει ο καιρός τόσο και χειροτερεύει η κατάσταση. Μας λένε, είστε οκνηρά και άχρηστα μέλη της κοινωνίας… Όμως πόσοι είναι οι πράοι και οι ταπεινοί που θέλουν να απομονωθούν και να προσευχηθούν φλογερά στην ησυχία τους; Αυτούς τους αποσιωπούν δεν τους θυμούνται, δεν τους αναφέρουν αλλά αυτοί που για μία ακόμη φορά θα σώσουν την ρωσική γη! Γιατί στ'αλήθεια αυτοί φυλάνε προσωρινά στην απομόνωσή τους με ευσέβεια την αναλλοίωτη εικόνα του Χριστού σε όλη την αγνότητα της θεϊκής αλήθειας Του, όπως τους την παρέδωσαν οι Πατέρες της Εκκλησίας, οι Απόστολοι και οι Μάρτυρες, και όταν θα χρειαστεί θα την υψώσουν στον κόσμο που η πίστη του έχει κλονισθεί. Αυτό είναι μία μεγάλη ιδέα. Τούτο το άστρο θα λάμψει από την ανατολή.

Αυτά σκέφτομαι για τον ρόλο του καλόγερου. Μήπες είναι ψευδές; Κοιτάξτε τους κοσμικούς, όλον αυτόν τον κόσμο που υψώνεται αλαζονικά πάνω από τον λαό του Θεού. Δεν διαστρέβλωσαν τάχα την μορφή του Θεού και την αλήθειά Του; Έχουν την επιστήμη τους. Μα η επιστήμη μπορεί να εξετάσει μονάχα εκείνα που είναι αντιληπτά με τις αισθήσεις. Ο ψυχικός κόσμος, το ανώτερο μέρος της ανθρώπινης ύπαρξης, έχει τελείως εξοστρακισθεί. Ο κόσμος διακήρυξε την ελευθερία του. Έχεις υλικές ανάγκες και δεν πρέπει να φοβάσει να τις ικανοποιήσεις, ακόμη και να τις πολλαπλασιάσεις. Αυτό είναι το δόγμα του σημερινού κόσμου.

Νομίζουν πως αυτό θα πει ελευθερία, η αύξηση και η γρήγορη ικανοποίηση των αναγκών, διαστρεβλώνουν την φύση τους, αποκτούν πολλές και άσκοπες, ανόητες επιθυμίες. Ζούνε για να ζηλεύουν ο ένας τον άλλο, για τις σωματικές απολαύσεις και τις επιδείξεις.

Ο μοναστικός δρόμος είναι εντελώς διαφορετικός. Η υποταγή, η νηστεία και η προσευχή που ο κόσμος κοροϊδεύει είναι ο μόνος δρόμος για να πετύχει κανείς την πραγματική, την αληθινή ελευθερία: ξεριζώνω από μέσα μου τις περιττές και άχρηστες ανάγκες, δαμάζω τον εγωισμό και την περηφάνεια μου με την υπακοή και έτσι φθάνω, με την βοήθεια του Θεού, στην ελευθερία του πνεύματος και στην πνευματική χαρά!

Κατηγορούν τον καλόγερο για την απομόνωσή του. Ποιος όμως δείχνει περισσότερη αδελφική αγάπη; Τούτοι οι ταπεινοί και πράοι νηστευτές και σιωπητές θα ξεσηκωθούν και θα εργασθούν για την μεγάλη υπόθεση. Ο λαός θα αντιμετωπίσει τον αθεΪστή και θα τον νικήσει και θα γίνει η ενιαία ορθόδοξη Ρωσία. Φροντίζετε λοιπόν τον λαό και διαφυλάξτε αμόλυντη την καρδιά του μορφώστε τον εν σιωπή.Αυτός θα θα είναι ο μοναστικός σας άθλος, γιατί ο λαός είναι θεοφόρος''.
Νηστεία και εγκράτεια: ''Γιατί αυτός ο καλόγερος ήταν πρώτα απ'όλα υπέρ της νηστείας και ένας τόσο μεγάλος νηστευτής δεν ήταν παράξενο να δει θαυμαστά οράματα. Βέβαια τα λόγια του καμιά φορά ήταν ακατανόητα μα ένας θεός ξέρει τι βαθύτερη σημασία μπορεί να είχαν. Εξάλου όλοι οι ''πτωχοί τω πνεύματι'' για χάρη του Χριστού λένε και κάνουν πολύ παράξενα πράγματα''.

Και ένα εύθυμο περιστατικό για όσους καταφεύγουν στα μοναστήρια και κυνηγούν μετά μανίας τους ''διορατικούς'' γέροντες εν είδει μελλοντολόγων για να τους πουν το μέλλον τους. ''Τρομερά τα λόγια σας, πάτερ Θεράποντα! όμως για πέστε μου, μεγάλε και μακάριε, είναι αλήθεια εκείνο που λένε για σας, πως έχετε αδιάκοπη επικοινωνία με το Άγιο Πνεύμα; -Καμιά φορά του έρχεται και κατεβαίνει.-Πώς κατεβαίνει; τον ξαναρώτησε -Σαν πουλί.- Και πως σας μιλάει; -Με ανθρώπινη φωνή.-Και τι σας λέει; -Να,σήμερα με ειδοποίησε πως θα με επισκεφθει ένας βλάκας και θα μου κάνει ανόητες ερωτήσεις. Πολλά ζητάς να μάθεις…''.

Για την ζωή και τον θάνατο,την αιωνιότητακαι τον Παράδεισο:

''Μα αυτό είναι ίσα-ίσα το μεγαλείο, πως εδώ υπάρχει ένα μυστή-ριο. Μία φευγαλέα γήινη μορφή συναντιέται εδώ με την αιώνια αλήθεια. Η παλιά λύπη, από μία μυστιριώδη δύναμη της ανθρώπινης ζωής, μετα-βάλλεται σιγά σιγά σε μία γλυκιά, τρυφερή χαρά. Το φλογερό νεανικό αίμα το διαδέχονται τα μειλίχια, ξάστερα γηρατειά: δοξάζω την καθημερινή του ηλίου και η καρδιά μου τον υμνολογείόπως και πρώτα, μα τώρα αγαπώ πιο πολύ τις μακριές αχτίδες του και μαζί με αυτές τις ήρεμες τρυφερές αναμνήσεις, τις αγαπητές μορφές της πολύχρονης και ευλογημένης μου ζωής. και πάνω απ' όλα είναι η αλήθεια του Θεού, που πραϋνει, γαληνεύει και συγχωρεί τα πάντα! Η ζωή μου τελειώνει, μα νοιώθω την κάθε μέρα που μου απομένει πως η επίγεια ζωή συναντιέται με μια καινούρια ζωή, ατελεύτητη, άγνωστη, μα τόσο κοντινή,που η προαίσθησή της  κάνει  την ψυχή μου να δονείται από χαρά, το πνεύμα μου να ακτινοβολεί και την καρδιά μου να κλαίει από αγαλλίαση… Κοιτάχτε τριγύρω τα δώρα του Θεού: τον φωτεινό ουρανό, τον καθαρό αέρα, το απαλό χορτάρι, τα πουλάκια, όλη την πανέμορφη και αθώα φύση, και μεις είμαστε ανόητοι και άθεοι και δεν καταλαβαίνουμε πως η ζωή είναι Παράδεισος, γιατί φθάνει να θελήσουμε να το καταλάβουμε και τότε θα δούμε γύρω μας τον Παράδεισο σε όλη του ομορφιά, θα αγκαλιαστούμε και θα κλάψουμε από χαρά…'' Η σπορά του λόγου του Θεού:

''Μονάχα ένας μικρός σπόρος χρειάζεται,ας ρίξει αυτόν τον σπόρο (=τον λόγο του Θεού) στην ψυχή του απλού ανθρώπου και δεν θα πεθάνει, θα ζει πάντα εκεί πέρα, μέσα στο σκοτάδι, στην δυσωδία των κριμάτων του σαν φωτεινό σημείο, σαν μία μεγάλη υπευνθύμιση. Ο λαός του Θεού θα χαθεί αν του λείψει ο λόγος του Θεού γιατί η ψυχή του διψάει την διδαχή και τον ωραίο ενστερνισμό της.''.

Πως η Παναγία μεσιτεύει στον Χριστό για τους αμαρτωλούς:

''Υπάρχει ένα ποίημα με τίτλο Η επίσκεψη της Θεοτόκου εις την  Κόλασιν, όπου ο αρχάγγελος Μιχαήλ ξεναγεί την Θεοτόκο στους τόπους βασανιστηρίων της Κολάσεως. Ανάμεσα στους αμαρτωλούς που βασανίζονται, υπάρχει μία ειδική κατηγορία,αυτών που βυθίζονται σε μία φλεγόμενη λίμνη. Η Θεοτόκος, συντετριμμένη από όσα είδε, μπροστά στον θρόνο του Θεού πέφτει στα γόνατα κλαίγοντας και εκλιπαρώντας χάρη για όσους είδε στην Κόλαση. Ικετεύει, επιμένει, και όταν ο Θεός Της δείχνει τα σημάδια από την σταύρωση στα χέρια και τα πόδια του Υιού Της και Την ρωτάει πως μπορεί να συγχωρήσει τους βασανιστές του Χριστού. Εκείνη διατάζει όλους τους αγίους, τους μάρτυρες, τους αγγέλους να πέσουν στα γόνατα και να παρακαλέσουν τον Θεό. Έτσι πετυχαίνει να γίνει δεκτό από τον Θεό ώστε από την Μεγ. Παρασκευή ως την Αγία Τριάδα κάθε χρόνο να σταματούν τα βασανιστήρια στην Κόλαση. Τόσο μεγάλη είναι η μεσιτεία και η αγάπη της Παναγίας για όλους ανεξαιρέτως, ακόμη και τους πιο αμαρτωλούς''.

Πως ο άνθρωπος από εγωισμό χάνει τον Παράδεισο:

''Υπάρχει σχετικά ένα ρώσικο παραμύθι. Μία φορά και έναν καιρό ζούσε μία πολλή κακιά γυναίκα, Πέθανε χωρίς να έχει κάνει κανένα καλό στην ζωή της. Την άρπαξαν οι διαβόλοι και την έριξαν στην Κόλαση. Τότε ο φύλακας-άγγελός της σκέφτηκε: ''πρέπει να θυμηθώ κάποια καλή πράξη που έκανε αυτή η γυναίκα για να την πω στον Θεό''.Έτσι, θυμήθηκε πως κάποτε η γυναίκα αυτή έδωσε από τον κήπο της ένα κρεμμυδάκι σε μία ζητιάνα. Και ο Θεός είπε στον άγγελο: ''πάρε λοιπόν το κρεμμυδάκι αυτό και πήγαινε στην κόλαση. Κράτα το από την μία άκρη και ας πιαστεί αυτή από την άλλη. Αν τα καταφέρεις να την τραβήξεις από εκεί, τότε ας πάει στον Παράδεισο. Όμως αν σπάσει το κρεμμυδάκι,θα μείνει στην Κόλαση.

Έτρεξε ο άγγελος και λέει στην γυναίκα: ''πιάσου γερά από κρεμμυδάκι και γω θα σε τραβήξω. Και άρχισε να την τραβάει προσεκτικά. Σχεδόν την είχε βγάλει έξω ολόκληρη, όταν και άλλοι αμαρτωλοί γαντζώθηκαν πάνω της για να βγουν και αυτοί μαζί της έξω. Μα η γυναίκα που ήταν κακιά, άρχισε να τους κλωτσάει: ''εμένα θέλουν να βγάλουν και όχι εσάς. Δικό μου είναι το κρεμμυδάκι και όχι δικό σας''.

Μόλις το είπε αυτό, το κρεμμυδάκι αμέσως έσπασε, και αυτή ξανάπεσε στην λίμνη με τις φλόγες της Κόλασης. Ο άγγελος έβαλε τα κλάματα  και έφυγε''.    Τι είναι Κόλαση: =έλλειψη αγάπης.

'Κόλαση είναι το μαρτύριο να μην αγαπάει κανείς. Μια φορά δόθηκε στον άνθρωπο η δυνατότητα να πει αγαπώ και υπάρχω, και αυτή την στιγμή ενεργητικής αγάπης, στο διάστημα της σύντομης επίγειας ζωής του,ο άνθρωπος αρνήθηκε το ανεκτίμητο δώρο, δεν το εκτίμησε,το κοίταξε κοροϊδευτικά και έμεινε ασυγκίνητος.

''Μιλάνε για φλόγες υλικές που έχει η Κόλαση. Δεν το εξετάζω αυτό γιατί τρομάζω με την σκέψη, μα σκέφτομαι πως οι κολασμένοι ευχαρίστως θα δέχονταν τις φλόγες γιατί με τα σωματικά μαρτύρια θα ξεχνούσαν το μεγάλο ψυχικό μαρτύριο που είναι και το πιο τρομερό. Τίποτε δεν μπορεί να τους απαλλάξει από το ψυχικό μαρτύριο, γιατί δεν είναι εξωτερικό, το έχουν μέσα τους. Γιατί και αν ακόμη τους συγχωρούσαν οι δίκαιοι από τον Παράδεισο, βλέποντας τα μαρτύριά τους και τους καλούσαν κοντά τους με αγάπη απεριόριστη,τα μαρτύρια των κολασμένων θα μεγάλωναν, γιατί με την συγγνώμη αυτή θα έπρεπε να ανταποδώσουν αγάπη ενεργητική και γεμάτη ευγνωμοσύνη στους δικαίους,κάτι ,που τους είναι αδύνατο πια να δείξουν''.

Η προφητική εικόνα του Ντοστογιέφσκι για μια ανθρωπότητα χωρίς Θεό by e.efthimiou

 

Ο Καμύ τον χαρακτηρίζει τον σπουδαιότερο προφήτη του 20ου αιώνα. Ο Νίτσε μιλά για τον μεγαλύτερο ψυχολόγο από τον οποίον μπορούσε ο ίδιος να διδαχθεί. Ο Αϊνστάιν ομολογεί ότι είχε να του προσφέρει πολύ περισσότερα από οποιονδήποτε επιστήμονα

«Το ξέρω, θα πεθάνω σήμερα! Αναψε μια λαμπάδα, Αννα, και δως μου το Ευαγγέλιο»

Συμπληρώνονται φέτος 140 χρόνια από τον θάνατο του Φιοντόρ Μιχαήλοβιτς Ντοστογιέφσκι (28 Ιανουαρίου ή με το Νέο Ημερολόγιο, 9 Φεβρουαρίου 1881), καθώς και τα 200 χρόνια από τη γέννησή του (στις 11 Νοεμβρίου 1821).

Ο μεγάλος αυτός λογοτέχνης με την πολυκύμαντη ζωή, υπήρξε ένας μεγάλος ανατόμος της ανθρώπινης ψυχής και ένας προφήτης της εποχής που ζούμε σήμερα, προϊόν της νεωτερικότητας και της απομάκρυνσης από την πίστη στον Θεό και τις παραδοσιακές αξίες.

Αλλωστε, τον θαυμασμό τους για την μοναδική ικανότητά του να ανατέμνει την ανθρώπινη ψυχή, εκφράζουν προσωπικότητες που δεν σχετίζονται με την Ορθόδοξη Πίστη, ούτε βλέπουν υπό την ίδια οπτική γωνία τον Θεό, τον άνθρωπο και τον κόσμο. Ενδεικτικά, ο Καμύ τον χαρακτηρίζει ως τον σπουδαιότερο προφήτη του 20ου αιώνα. Ο Νίτσε ως τον μεγαλύτερο ψυχολόγο, από τον οποίον μπορούσε ο ίδιος να διδαχθεί. Και ο Αϊνστάιν ομολογεί ότι ο Ντοστογιέφσκι είχε να του προσφέρει πολύ περισσότερα από οποιονδήποτε επιστήμονα.

Γεννήθηκε στη Μόσχα. Ο πατέρας του Μιχαήλ Ανδρέγιεβιτς ήταν συνταξιούχος στρατιωτικός χειρουργός που κατόρθωσε να ανελιχθεί στις τάξεις της αριστοκρατίας. Ήταν αλκοολικός με συχνά βίαια ξεσπάσματα, λειτουργώντας έτσι ως αρνητικό πρότυπο για τον γιο του. Ο βίαιος χαρακτήρας του και η σκληρή του συμπεριφορά στους δουλοπαροίκους του, είχε ως αποτέλεσμα τη δολοφονία του από τους τελευταίους, το 1838. Η μητέρα του Μαρία, ήταν μια ευγενική ψυχή, βαθύτατα Ορθόδοξη, ευαίσθητη και λάτρης της λογοτεχνίας. Την αγάπη της αυτή μετέδωσε και στον γιο της, ο οποίος αργότερα θα χρησιμοποιήσει το πρότυπό της για να σκιαγραφήσει πρωταγωνιστές πολλών αριστουργημάτων του. Ωστόσο πέθανε νωρίς, όταν ο Φιοντόρ ήταν μόλις 16 ετών και ο θάνατός της τον σημάδεψε ανεξίτηλα. Στήριγμά του έκτοτε, ήταν ο αδελφός του Μιχαήλ.

ΣΠΟΥΔΕΣ

ο 1843 ο Ντοστογιέφσκι αποφοίτησε από τη Στρατιωτική Ακαδημία Μηχανικών της Αγίας Πετρούπολης, αλλά ουδέποτε ασχολήθηκε επαγγελματικά με το αντικείμενο των σπουδών του. Θα ασχοληθεί με τη λογοτεχνία, που όμως στην αρχή δεν του εξασφάλιζε τα προς το ζην. Ετσι, ο μεγάλος συγγραφέας, που εν τω μεταξύ τον είχε κατακτήσει το πάθος της χαρτοπαιξίας, ζούσε κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες.

Το 1849 συλλαμβάνεται από τις αρχές, με την κατηγορία της συμμετοχής στην ανατρεπτική οργάνωση «Κύκλος Πετρασέβσκι». Οι συμμετέχοντες καταδικάστηκαν σε θάνατο και οδηγήθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα. Με τις κάννες των όπλων στραμμένες πάνω τους, έρχεται αυτοκρατορικό διάταγμα με το οποίο ο Τσάρος Νικόλαος Α΄ τους χάριζε τη ζωή, μετατρέποντας την ποινή τους σε καταναγκαστικά έργα. Το γεγονός αυτό επρόκειτο να τον σημαδέψει για όλη του τη ζωή.

Αργότερα θα γράψει στον αδελφό του: «…Ματώνει η καρδιά μου όταν σκέφτομαι τη μέχρι τώρα ζωή μου και συνειδητοποιώ τον χρόνο που σπατάλησα σε μάταια πράγματα, όταν αναλογίζομαι τα λάθη μου, την τεμπελιά μου, την αδυναμία μου να ζήσω. Όταν συνειδητοποιώ πόσο λίγο εκτίμησα τη ζωή, πόσες φορές πρόδωσα τη ψυχή μου… η ζωή είναι δώρο, είναι ευτυχία, κάθε της λεπτό μπορεί να γίνει μια αιωνιότητα ευτυχίας!».

ΤΑ ΑΡΙΣΤΟΥΡΓΗΜΑΤΑ

Οι εμπειρίες του στα καταναγκαστικά έργα περιγράφονται στο βιβλίο του «Αναμνήσεις από το σπίτι των πεθαμένων». Καθώς εκτίει το τελευταίο μέρος της ποινής του ως στρατιώτης στα σύνορα Σιβηρίας-Κίνας, γνωρίζεται με την Μαρία Ισάεφ, την οποίαν ερωτεύεται και παντρεύεται. Ωστόσο η σύζυγός του πέθανε το 1864 από φυματίωση, ενώ λίγο αργότερα πέθανε και ο αδελφός του.

Η ζωή του γίνεται όλο και δυσκολότερη, ώσπου ολοκληρώνει το πρώτο από τα κλασικά του αριστουργήματα, το «Εγκλημα και Τιμωρία». Ακολουθεί ο «Παίκτης», που το ολοκληρώνει σε 27 μόλις μέρες, υπαγορεύοντάς το στη 20χρονη στενογράφο Άννα Γκριγκόριεβνα Σνίτκινα, που θα γινόταν η δεύτερη σύζυγός του. Λίγα χρόνια μετά τον γάμο τους φεύγουν για την Ευρώπη. Κατά την απουσία του η φήμη του στη Ρωσία όλο και μεγαλώνει. Το 1869 θα γράψει τον «Ηλίθιο», το 1872 τους «Δαιμονισμένους», το 1875 τον «Εφηβο». Μεταξύ των ετών 1873-1881 θα συγγράψει το «Ημερολόγιο του Συγγραφέα», ενώ το 1880 θα ολοκληρώσει το κορυφαίο ίσως μυθιστόρημά του «Αδελφοί Καραμαζώφ».

ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΣΗ

Ο Ντοστογιέφσκι έπασχε από επιληψία και επιπλέον υπέφερε σε όλη του τη ζωή από ασθένεια των πνευμόνων. Στις 7 Φεβρουαρίου του 1881 παρουσίασε μια σοβαρή πνευμονική αιμορραγία. Το βράδυ κάλεσαν τον ιερέα της γειτονικής Εκκλησίας του Αγίου Βλαντίμιρ κι ο Ντοστογιέφσκι εξομολογήθηκε και μετέλαβε των Αχράντων Μυστηρίων. Οπως γράφει στο «Ημερολόγιό» της η σύζυγός του Αννα, η ίδια τον διαβεβαίωνε ότι θα ζούσε ακόμη για πολλά χρόνια. Εκείνος της απάντησε: «Οχι, το ξέρω, θα πεθάνω σήμερα! Άναψε μια λαμπάδα, Άννα, και δως μου το Ευαγγέλιο». Στις 28 Γενάρη, ώρα 8.36 το βράδυ, ο Φιοντόρ Μιχαήλοβιτς Ντοστογιέφσκι παρέδωσε το πνεύμα του στα χέρια του Θεού. Η είδηση του θανάτου του συγκλόνισε τους κατοίκους της Αγίας Πετρούπολης. Για δυο συνεχείς ημέρες το σπίτι του ήταν κατάμεστο από κόσμο, που συνέρρεε για το τελευταίο αντίο στον πολυαγαπημένο του συγγραφέα.

Η παραβολή του Ασώτου που τράβηξε την προσοχή του και η ορθόδοξη πίστη ως η μόνη διέξοδος σωτηρίας

«Το εύρος και η δύναμη της προσωπικότητάς του ξεπερνούν κάθε σύγχρονη μέθοδο αξιολόγησης. Στην πρώτη επαφή, νομίζεις πως βρίσκεσαι μπροστά σε έναν συγγραφέα και άξαφνα ανακαλύπτεις το άπειρο…»

Ο Ντοστογιέφσκι «ανακάλυψε ξανά την Ορθοδοξία κατά τη διάρκεια της εξορίας του, όταν μια ηλικιωμένη γυναίκα του έδωσε την Καινή Διαθήκη και η προσοχή του στράφηκε στην παραβολή του Ασώτου.

Διακρίνοντας και από την προσωπική του εμπειρία το αδιέξοδο στο οποίο οδηγούσαν την πατρίδα του και όλο τον κόσμο οι νέες ιδεολογίες που απέρριπταν τον Θεό, και διαβλέποντας καθαρά και την σεπηδόνα της παλιάς αριστοκρατίας, μέσα από το έργο του δείχνει την πορεία του κόσμου ως την πορεία μιας οικογένειας που, απομακρυνόμενη από την Εκκλησία, διέρχεται μέσα από τον χωρισμό, την μοναξιά και το αδιέξοδο, ώσπου ξαναβρίσκει τον Χριστό και αρχίζει να ανακάμπτει, παρουσιάζοντας την εικόνα της παγκόσμιας ενότητας στο Όνομα του Χριστού.

Σύμφωνα με την περιγραφή του Στέφαν Τσβάιχ για το έργο του Ντοστογιέφσκι: «Το εύρος και η δύναμη της προσωπικότητάς του ξεπερνούν κάθε σύγχρονη μέθοδο αξιολόγησης. Στην πρώτη επαφή, νομίζεις πως βρίσκεσαι μπροστά σε ένα συγγραφέα-και άξαφνα ανακαλύπτεις το άπειρο… Σαν εισχωρήσεις μέσα στο σύμπαν του Ντοστογιέφσκι, ανακαλύπτεις έναν κόσμο μυστηριακό, πρωτόγονο και παρθενικό… Πίσω από κάθε διάφραγμα του έργου του, πίσω από κάθε ήρωα, βασιλεύει η αιώνια νύχτα και το αιώνιο φως-και αυτό γιατί ο προορισμός του και η μοίρα του είναι αξεδιάλυτα δεμένα με όλα τα μυστήρια του Είναι. Ο κόσμος του κινείται ανάμεσα στον θάνατο και την τρέλα, στο όνειρο και στην απτή πραγματικότητα…».

Αν ήθελε κάποιος να περιγράψει επιγραμματικά την προφητική εικόνα που δείχνει ο Ντοστογιέφσκι για μια δίχως Θεό ανθρωπότητα, είναι η γνωστή φράση από τους «Αδελφούς Καραμαζώφ»: «Χωρίς Θεό, όλα επιτρέπονται». Αυτό φαίνεται στη σκέψη του Ρασκόλνικωφ στο «Εγκλημα και Τιμωρία», όταν ο ίδιος παίρνει τη θέση του Θεού και αποφασίζει ποιοι αξίζει να ζουν και ποιοι όχι.

Αυτό φαίνεται ακόμη πιο ξεκάθαρα στους «Δαιμονισμένους», όπου οι πρωταγωνιστές παλεύουν με τους δαίμονες της ταραγμένης τους ψυχής, καταφεύγουν σε εκ προμελέτης φόνους σε συνομωσίες και δολοπλοκίες και, αρνούμενοι τον Θεό, αρνούνται ταυτόχρονα και την κοινωνία και τον άνθρωπο, οδηγούμενοι έτσι στον φόνο (Πιότρ Στεπάνοβιτς) ή την αυτοκτονία (Κυρίλοβ), κινούμενοι σε ένα μηδενιστικό πλαίσιο άρνησης του Θεού, της ηθικής, των κοινωνικών αξιών. Σε όλα τα μυθιστορήματα οι μορφές των ηρώων του κινούνται μέσα στα αδιέξοδα που προξενεί η άρνηση του Θεού και η εναγώνια αναζήτηση της πίστης και του θείου.

«ΜΟΝΟ ΤΟ ΚΗΡΥΓΜΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΓΙΑ ΑΓΑΠΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΟΙΑ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΜΑΣ ΛΥΤΡΩΣΕΙ ΚΑΙ ΝΑ ΦΕΡΕΙ ΤΗΝ ΠΛΗΡΗ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ»

Στο τελευταίο και ωριμότερο έργο του, στους «Αδελφούς Καραμαζώφ», αποτυπώνεται κατά τον καλύτερο τρόπο η Ορθόδοξη Πίστη και το βίωμα του Εκκλησιαστικού γεγονότος ως η μόνη διέξοδος σωτηρίας σ’ έναν αδιέξοδο κόσμο, που λίγες δεκαετίες μετά τον θάνατο του Ντοστογιέφσκι θα δοκίμαζε τις οδυνηρές συνέπειες της αποστασίας του από τον Θεό. Εκ των τριών αδελφών, ο Ιβάν, ο εκφραστής της άρνησης του Θεού, απορρίπτει κάθε ηθική επιταγή, αμφισβητώντας και σχετικοποιώντας τη συνείδηση.

Η αντίληψη αυτή αναπόφευκτα οδηγεί σε δύο δρόμους: Ο ένας είναι μία κοινωνία ορθολογική, χωρίς Θεό και όρια, με έναν άνθρωπο χωρίς μεταφυσικές αναζητήσεις, απαλλαγμένον από τον έλεγχο της συνείδησης, που λατρεύει εγωιστικά και με εωσφορική διάθεση τον εαυτό του, αυτοθεοποιείται και οδηγείται στο όραμα του Υπερανθρώπου, όπως τον φαντάσθηκε ο Νίτσε, χωρίς τα βαρίδια της συνείδησης και τις «αδυναμίες» της συμπόνιας και της αλληλεγγύης στον συνάνθρωπο.

Ο άλλος δρόμος είναι ο απόλυτος μηδενισμός, αφού «αν δεν υπάρχει αιώνιος Θεός, δεν υπάρχει καμιά αρετή και ούτε και χρειάζεται». Στις τραγικές αντιφάσεις της συλλογιστικής του Ιβάν, μπορούμε να αναγνωρίσουμε τον σημερινό άνθρωπο του ορθολογισμού, της άρνησης, του μηδενισμού, αντιμέτωπο με τις εσωτερικές του συγκρούσεις και τα κοινωνικά αδιέξοδα που ο ίδιος προξένησε, απομακρύνοντας τον Θεό από τη ζωή του, για να αυτοαναγορευθεί ο ίδιος θεός.

ΚΑΛΛΟΣ Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Στον αντίποδα είναι ο τρίτος αδελφός, ο Αλιόσα και κυρίως ο στάρετς Ζωσιμάς, στο πρόσωπο του οποίου υποδηλώνεται μάλλον ο Άγιος Αμβρόσιος της Όπτινα, που ο Ντοστογιέφσκι γνώριζε προσωπικά. Εδώ υποδεικνύει την διέξοδο ο Ντοστογιέφσκι, ζώντας κι ο ίδιος μέσα στην πνευματικότητα της Ορθοδοξίας και πιστεύοντας ακράδαντα πως αυτή η πνευματικότητα είναι το Κάλλος που θα σώσει τον κόσμο: σε μία κοινωνία διεφθαρμένη, εγωιστική και υλιστική, όπως την περιγράφει στα έργα του, μόνον το κήρυγμα του Χριστού για αγάπη και μετάνοια μπορεί να λυτρώσει τον άνθρωπο από ό,τι τον βασανίζει και να οδηγήσει την ανθρωπότητα στην πλήρη μεταμόρφωσή της.

Αυτό υποστήριξε με όλη τη δύναμη της ψυχής του ο Ντοστογιέφσκι, μέχρι την στιγμή που συμφιλιωμένος με τον ίδιο του τον εαυτό και τον Θεό εκοιμήθη εν ειρήνη.

Και αυτό εκφράζεται κατά τον καλύτερο τρόπο στα λόγια του στάρετς Ζωσιμά: «Αγαπάτε τη δημιουργία του Θεού και στην ολότητα της, μα και στο κάθε κομματάκι. Αγαπάτε το κάθε φυλλαράκι, την κάθε αχτίδα του Θεού. Αγαπάτε τα ζώα, αγαπάτε τα φυτά, αγαπάτε το κάθε τι. Όταν θα αγαπήσεις το κάθε τι, θ’ ανακαλύψεις μέσα σ’ αυτά τα πράγματα το μυστικό του Θεού. Και μια και θα το ανακαλύψεις, θα το κατανοείς όλο και πιο πολύ με την κάθε μέρα που θα περνάει. Και στο τέλος θ’ αγαπήσεις όλο τον κόσμο με μια ακέραια, παγκόσμια αγάπη».

Γιάννης Ζαννής

*Αναδημοσίευση από την εφημερίδα “Ορθόδοξη Αλήθεια”

• Categories: ΙΣΤΟΡΙΑ
• Tags: απόψεις-άρθρα

Τα «αιώνια ερωτήματα» του ανθρώπου του π. Αθανασίου Γέφτιτς Newsroom από Newsroom

 

Τό βασικό του πρόβλημα τών ηρώων του, ήταν, όπως είναι γνωστό, ο Θεός καί η αθανασία τής ψυχής. Εν τούτοις νομίζουμε ότι θά είμαστε ακριβέστεροι άν αυτό τό διττό πρόβλημα τό θεωρήσουμε σάν ένα καί μοναδικό πρόβλημα, τό πρόβλημα τού ανθρώπου, όπως έκανε καί ο ίδιος ο Ντοστογιέφσκι.

Άν καί ο Δημήτρης Καραμάζωφ του, λέει «Είναι ευρύς ο άνθρωπος, υπερβολικά ευρύς, εγώ θά τόν στένευα», ο ίδιος ο Ντοστογιέφσκι περισσότερο ακολουθεί τό αίτημα ότι «πρέπει νά βλέπουμε τήν φύση τού ανθρώπου μέσα απ όλες τίς εκφάνσεις της» (Σημείωμα από τό 1875-76), γιατί καθώς γράφει αλλού «όλα τά πράγματα καί τά πάντα στόν κόσμο δέν έχουν γιά τόν άνθρωπο τελειώσει, εν τούτοις η σημασία όλων τών πραγμάτων κρύβεται μέσα στόν άνθρωπο» (Χειρόγραφο υλικό γιά τούς «Αδελφούς Καραμαζώφ»).

Μπορούμε λοιπόν ελεύθερα νά πούμε ότι τό βασικό πρόβλημα κλειδί στόν Ντοστογιέφσκι είναι ο άνθρωπος καί γι αυτό δέν είναι ποτέ αρκετά όσα καί άν γραφούν πάνω σ αυτό τό κεντρικό του θέμα. []

Στά δεκαοκτώ του χρόνια ήδη έγραφε στόν αδελφό του Μιχαήλ: «Ο άνθρωπος είναι μυστήριο. Άν προσπαθήσεις νά τό ερμηνεύσεις στήν διάρκεια όλης σου τής ζωής μήν πείς ότι έχασες τόν καιρό σου. Εγώ ασχολούμαι μέ τό μυστήριο αυτό γιατί θέλω νά είμαι άνθρωπος» (Γράμμα από τό 1839).

Αυτό τό ίδιο θέτει αργότερα σάν καθήκον καί ενώπιον ενός από τούς ήρωές του: «Γίνε άνθρωπος αυτό είναι πού προέχει πάνω απ όλα» (Χειρ. υλικό γιά τόν «Έφηβο»).

Όλη του τήν ζωή ο Ντοστογιέφσκι προσπάθησε αληθινά νά είναι άνθρωπος καί βρισκόταν σέ συνεχή αγώνα καί μάχη γιά τόν άνθρωπο, τόν άνθρωπο καί σάν προσωπικότητα καί σάν κοινωνία ανθρώπων. Γι αυτό καί αναδείχθηκε αληθινά πανανθρώπινος καί, στούς κολασμένους καί στούς παραδεισένιους του αγώνες γιά τόν άνθρωπο καί γιά τά ανθρώπινα, έφθασε σέ σπάνια προφητική ενόραση καί διόραση (διορατικότητα), τέτοια πού δίνεται μόνο σέ εκλεκτούς μάρτυρες τού ανθρώπινου γένους.

Αυτά τά «αιώνια ερωτήματα» τού ανθρώπου, στόν Ντοστογιέφσκι αποκαλύφτηκαν μέχρι τά έσχατα βάθη του, σάν «μεταφυσικό» καί «θρησκευτικό» πρόβλημα (η έννοια μεταφυσικό καί θρησκευτικό πρέπει νά κατανοηθεί σέ συνάφεια μέ τήν ορθόδοξη χριστιανική κοσμοθεωρία τού Ντοστογιέφσκι). Πολύ περισσότερο, ο Ντοστογιέφσκι απέδειξε ότι μέσα σέ μία τέτοια βαθειά ενασχόληση καί βίωση τού ανθρώπου καί τών μυστηρίων του αναπόφευκτα διαφαίνεται καί ξεδιαλύνεται αυτή η ίδια η μεταφυσική καί θρησκευτική βάση τής ανθρώπινης υπάρξεως, δηλαδή, όπως λέει ο ίδιος «η πεποίθηση ότι ο άνθρωπος είναι αιώνιος, ότι δέν είναι απλώς επίγειο όν, αλλά είναι συνδεδεμένος μέ άλλους κόσμους καί μέ τήν αιωνιότητα».

(«Ημερολόγιο τού Συγγραφέα» 1880, Αύγουστος, κεφ. 3,3 καί «Αδελφοί Καραμαζώφ» σελ. 290). Μέ μία λέξη μέ τόν Ντοστογιέφσκι αποκαλύφθηκε τό θεανθρώπινο θεμέλιο καί ο χαρακτήρας τής ανθρώπινης υπάρξεως.

Στήν αναζήτηση τού ανθρώπου πού τόν απασχόλησε όλη του τήν ζωή, ο Ντοστογιέφσκι δέν θέλησε εύκολα νά ησυχάσει καί γι αυτό ήταν ευρύτερος καί πιό φιλελεύθερος από όλους αυτούς πού τόν κριτικάρησαν ή πού σκανδαλίσθηκαν απ αυτόν, είτε από τό αριστερό είτε από τό δεξί στρατόπεδο.

Στήν ανησυχία του υπήρξε αλήθεια κάτι τό «Ιώβειο» καί αυτός ο ίδιος ήταν ένας ιδιόμορφος Ιώβ απέναντι στό Θεό καί στούς ανθρώπους καί ίσως γι αυτό τόσο συγκλονιστικά αγαπούσε τό Βιβλίο τού Ιώβ από τά παιδικά του ακόμα χρόνια. Γιά τό μεγαλείο τού Ιώβ ως ανθρώπου απέναντι στόν Θεό είναι συνταρακτική η μαρτυρία τού στάρετς Ζωσιμά καί μέσα απ αυτόν τού Ντοστογιέφσκι: «Τί μεγαλείο καί τί μυστήριο κρύβει μέσα της η συνάντηση τού Ιώβ μέ τόν Θεό!..

Εδώ στήν περίπτωση τού πολυβασανισμένου Ιώβ, υπάρχει ένα μεγάλο μυστήριο: πώς μιά φευγαλέα γήινη μορφή συναντιέται εδώ μέ τήν αιώνια Αλήθεια. Μπροστά στή αλήθεια τής γής πραγματώνεται μιά πράξη αιώνιας Αλήθειας Καί ο Ιώβ δοξάζει τόν Κύριο καί υπηρετεί όχι μονάχα Αυτόν μά καί όλη τήν δημιουργία Του, από γενεάς σέ γενεά καί εις τούς αιώνας τών αιώνων. Γιατί αυτό τού έχει προοριστεί. Θεέ μου, τί βιβλίο καί τί διδαχές! Όλα έχουν κατονομασθεί εκεί καί όλα έχουν καθοριστεί γιά τόν αιώνα τόν άπαντα. Καί πόσα μυστήρια πού έχουν λυθεί καί αποκαλυφθεί.» (Αδελφοί Καραμαζώφ, Α. Σ.Α 14, 265).

Όπως ο Ιώβ, έτσι καί ο Ντοστογιέφσκι, σ όλες τίς δυστυχίες καί τά βάσανα τής ζωής, ευλογούσε τό Θεό από τά βάθη τής ψυχής του! «Σ ευχαριστώ, Κύριε, γιά τήν ανθρώπινη εικόνα, τήν οποία μού έδωσες». (Σημείωση από τό 1875 76). Αυτό όμως δέν τόν εμπόδισε, αλλά μάλλον τού έδινε τήν τόλμη, τήν παρρησία, νά θέτει καί στόν Θεό καί στούς ανθρώπους καί τόν εαυτό του τά πιό ριζικά ερωτήματα γιά τήν δικαίωση τού ανθρώπου γιά τό νόημα τής προσωπικής καί κοινωνικής ζωής καί υποστάσεως τού ανθρώπου. Καί γι αυτό, όπως καί ο Ιώβ, δέν απορρίφθηκε αλλά εγκωμιάσθηκε καί έγινε αποδεκτός καί από τόν Θεό καί από τούς γνήσιους ανθρώπους τού Θεού.

Άν μπορούσε νά συνοψισθεί όλος ο αγώνας τού Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι καί ως ανθρώπου καί ως κορυφαίου χριστιανού συγγραφέα σέ ένα έργο, σ ένα αίτημα καί ένα πόθο, τότε αυτό θά ήταν εκείνο πού ο ίδιος ωνόμαζε «η αναζήτηση τού ανθρώπου μέσα στόν άνθρωπο», δηλ. η αναζήτηση τής πλήρους ανθρωποποιήσεως καί τού ανθρώπου σάν προσώπου καί τής ανθρωπότητας σάν αληθινής κοινωνίας ανθρώπων. Αλλά είναι αυτό δυνατόν καί πώς;

Όλη η ενασχόληση τού Ντοστογιέφσκι μέ τό πρόβλημα τού ανθρώπου προϋποθέτει τήν πίστη του στόν άνθρωπο. Η αρχή του «στήν πλήρη πραγματικότητα νά βρίσκεις άνθρωπο μέσα στόν άνθρωπο» (Ημερολόγιο, 1880-81), εδώ σημαίνει ότι ως αναμφισβήτητη προϋπόθεση απαιτεί τήν πίστη στήν δυνατότητα ότι μπορεί νά βρεθεί ο σωστός άνθρωπος.

Ναί, αλλά ποιά πίστη; Τήν πίστη στόν άνθρωπο υποστήριξαν καί οι Δυτικοί Ουμανιστές καί οι Ρώσοι Δυτικόφιλοι. Ο Ντοστογιέφσκι όμως είδε σ αυτούς κάτι άλλο, καί όχι τήν αληθινή πίστη στόν άνθρωπο καί τήν ανθρωπότητα.

Τήν πίστη αυτή κατά τόν μή ντοστογιεφσκικό τρόπο εκπροσωπεί πλήρως η στάση τού Μεγάλου Ιεροξεταστού, όπου πράγματι «υπό τήν μορφήν τής κοινωνικής αγάπης πρός τήν ανθρωπότητα εμφανίζεται ξεσκεπασμένο τό μίσος γιά τόν άνθρωπο». Γι αυτό καί τήν ουμανιστική «πίστη στόν άνθρωπο» ο Νοστογιέφσκι θεωρεί ως προσκύνηση στά στοιχεία καί τίς τυφλές δυνάμεις ή στά συστήματα, δηλ. ουσιαστικά ως πραγματική αποπροσωποποίηση τού ανθρώπου καί τής ανθρωπότητας.

Στόν Ντοστογιέφσκι η πίστη στόν άνθρωπο προϋποθέτει τήν πίστη στόν Θεό πού εμφανίζεται καί αποδεικνύεται σάν ουσιαστικά αναπόσπαστη απ αυτήν. Όταν οι ήρωές του μαρτυρικά εξομολογούνται ότι σ όλη τους τήν ζωή ένα καί μόνο τούς παιδεύει ο Θεός, μ αυτό καί μόνο συγχρόνως αναγνωρίζουν ότι μέ τόν ίδιο τρόπο τούς απασχολεί ο άνθρωπος.

Γιατί ο άνθρωπος είναι αδιάσπαστος από τό Θεό καί πραγματικά αδιανόητος εκτός τού Θεού, καίτοι είναι ελεύθερος ενώπιον τού Θεού, ελεύθερος καί ως πρός τήν στάση του έναντι τού Θεού. Αλλά η στάση τού ανθρώπου πρός τόν Θεό, γιά τόν Ντοστογιέφσκι, αντανακλάται καί εκδηλώνεται στήν στάση καί σχέση τού ανθρώπου πρός τόν εαυτό του καί πρός τούς άλλους ανθρώπους, έτσι ώστε η ανθρωπολογία τού Ντοστογιέφσκι εμφανίζεται πάντα ως θεοκεντρική, ή ακριβέστερα: ως χριστοκεντρική, θεανθρωποκεντρική.

Μεγάλη αλήθεια κρύβεται στά λόγια τού Επισκόπου Νικολάου Βελιμίροβιτς ότι: «Οι άνθρωποι αναζητούν τόν Θεό, καί ο Θεός τούς ανθρώπους» (γιατί στήν πραγματικότητα επαναλαμβάνει τά λόγια τών χριστιανών Πατέρων, κυρίως τού απολογητού τών πρωτοχριστιανικών χρόνων αγ. Θεοφίλου Αντιοχείας). Αυτό ισχύει απόλυτα καί γιά τόν Ντοστογιέφσκι, τόν αχόρταγο αναζητητή τού Θεού.

Γιατί, όπως σωστά παρατήρησε ο Γιούραϊ Άϊχενβαλντ, ο Θεός γιά τόν Ντοστογιέφσκι ήταν πρίν απ όλα ο σύντροφος όλης του τής ζωής καί ο μεγάλος συνομιλητής, η ζωντανή δηλαδή προσωπικότητα η απροϋπόθετα απαραίτητη στόν άνθρωπο, καί γι αυτό ο μεγάλος συγγραφέας δίνει τήν ακόλουθη μαρτυρία: «Είναι υπερβολικά δύσκολο νά ξεριζώσεις τό Θεό από τόν άνθρωπο φαίνεται πώς η επιστήμη αγνοεί κάτι τέτοιο»

Η επιστήμη είναι μεγάλο πράγμα, αλλά ποτέ της δέν θά κατορθώσει νά ικανοποιήσει ολόκληρο τόν άνθρωπο. Ο άνθρωπος είναι Ευαγγέλιο. (Σημειώσεις από τό 1875-76) Αυτό τό ίδιο επαναλαμβάνουν καί οι ήρωές του, ο Μάκαρ Ντιεβούσκι καί ο γέροντας Ζωσιμάς («Τό νά ζείς χωρίς Θεό είναι σωστό σκέτο μαρτύριο» ΠCC 13, 302) καί τό ίδιο μέ τόν τρόπο τους μέ τό αρχέγονό τους «πένθος γιά τόν Θεό» μαρτυρούν καί ο Κυρίλωβ, ο Βερσίλωβ καί ο Ιβάν Καραμαζώφ.

Άλλωστε δέν θά μπορούσε νά συμβαίνει διαφορετικά μέ τόν Ντοστογιέφσκι, σάν ορθόδοξο χριστιανό, σάν ακόλουθο καί μαθητή τού Θεανθρώπου Χριστού. Πράγμα πού φαίνεται από τό ότι όχι, μόνο οι θετικοί, αλλά καί οι αρνητικοί ήρωες τού Ντοστογιέφσκι «δέν μπορούν νά παραβλέψουν τή στενή καί εμφανή σχέση τού Χριστού μέ τόν δικό μας ανθρώπινο κόσμο».

Γιά όλα αυτά, λόγω τής αισθήσεως καί γνώσεως ότι μόνο μέ τόν Θεό, (ακριβέστερα, μόνο μέ τόν Χριστό) μπορεί νά μετρηθεί ο άνθρωπος, ο κάθε άνθρωπος, από τόν πιό χαμηλά πεσμένο αμαρτωλό ώς τόν πιό ψηλά ανεβασμένο, ο Ντοστογιέφσκι τόνισε «τήν ανάγκη τής πίστεως στό Χριστό», όπως ο ίδιος έλεγε μέσα απ όλα: από τήν δύσκολη μακρόχρονη περίοδο στά κάτεργα, καί από τό ψυχολογικό καί κοινωνικό αδιέξοδο υπόγειο, από τήν αμαρτία καί τό έγκλημα, από τήν εξέγερση καί θεομανία («από τήν εξέγερση απέδειξα τήν αναγκαιότητα τής πίστεως στόν Χριστό»), από τήν ζωή τού απλού λαού καί τού πολιτισμένου κόσμου, από τήν ιδέα τής προόδου καί τού σοσιαλισμού, από τήν κόλαση καί τόν ανθρώπινο παράδεισο, μέ μιά λέξη από κάθε κατάσταση τού ανθρώπου καί κάθε ανθρώπινη εμπειρία.

Καί αυτό τό πραγματοποίησε ο Ντοστογιέφσκι πιό βαθειά καί πιό δυνατά από κάθε άλλον τά τελευταία χρόνια, μέ πολύ απλό τρόπο, από τήν ίδια τήν «ζωντανή ζωή», δηλαδή απ τήν ολόκληρη καί αληθινή εμπειρία τής ζωής, όταν «τήν θέση τής διαλεκτικής παίρνει η ζωή», η αληθινή εκείνη ζωή πού είναι πάντα θεϊκό δώρο καί τήν οποία σάν τέτοια, χωρίς άλλα επιχειρήματα, πρέπει νά αγαπάει κανείς καί νά ζεί μέ τήν άσκηση τής ζωντανής καί ενεργούς αγάπης.

Όποιος δέν τό κατάλαβε αυτό, σημαίνει ότι δέν κατάλαβε τόν πραγματικό Ντοστογιέφσκι, δέν κατάλαβε θά λέγαμε, τόν ορθόδοξο Ντοστογιέφσκι. Τόν Ντοστογιέφσκι εκείνον, πού ολόκληρος, χωρίς υπολείμματα αγωνιζόταν καί ασκείτο γιά τήν πίστη στόν Θεό καί τόν άνθρωπο, γι αυτό δηλαδή πού εκείνος ονόμαζε «αληθινή καί ένδοξη ομολογία Χριστού καί πλήρη ηθική ανανέωση τού ανθρώπου εν τώ Ονόματί Του» (Χειρόγραφο υλικό γιά τό διήγημα «Κακά πνεύματα», ΠCC. 11, 167-168).

Ωρισμένοι μελετητές τού Ντοστογιέφσκι στήν Ευρώπη, στήν σοβιετική Ρωσία, καί σέ μάς ακόμα, θεωρώντας τόν Ντοστογιέφσκι ανάλογα μέ τήν δική τους πνευματική όραση καί μετρώντας ανάλογα μέ τόν εαυτό τους επέμεναν καί επιμένουν ακόμα ότι «συρρικνώνουμε» δήθεν τόν Ντοστογιέφσκι, όταν τόν δούμε ορθόδοξα. Ότι δηλαδή στενεύει μέ τόν τρόπο αυτό καί «απλοποιείται».

Μερικοί απ αυτούς μάλιστα θεωρούν ότι ο Ντοστογιέφσκι δέν ήταν καί κανένας σπουδαίος Χριστιανός, πόσο μάλλον ορθόδοξος άνθρωπος καί φιλόσοφος, αλλά μάλλον ένας «ολιγόπιστος» ή «άπιστος», ένας «αιρετικός» ή «άθεος». Είναι παράξενο τό ότι γιά τήν πίστη ή τήν απιστία, γιά τήν ορθή πίστη ή τήν αιρετικότητα τού Ντοστογιέφσκι μιλούν οι πλέον αναρμόδιοι, καί ότι αυτοί βιάζονται νά τόν απαλλάξουν «από τήν πίστη», έτσι ώστε τήν άλλη φορά νά τόν κατηγορήσουν γιά «αίρεση».

Όμως είναι συγχρόνως ενδιαφέρον ότι κάτι τέτοιο δέν έγινε ποτέ από τή μεριά τών μεγάλων χριστιανών συγγραφέων καί ανθρώπων τού πνεύματος, τών φιλοσόφων καί θεολόγων καί κυρίως από τήν μεριά τών ορθοδόξων καί τών Ρώσων (άν εξαιρεθεί, ίσως, ο Κωνστάντιν Λεόντιεβ καί ο Πομπιεντονόστσεβ). Φαίνεται ότι τό πνεύμα τού Μεγάλου Ιεροεξεταστού υπάρχει πολύ πιό έντονο εκεί όπου οι άνθρωποι παινεύονται εύκολα γιά τήν πρόοδο καί τόν λιμπεραλισμό.

«Κύριοι, τί μίζερος πού είναι ο λιμπεραλισμός σας» θάλεγε ο ίδιος ο Ντοστογιέφσκι. «Είναι άραγε τόσο δύσκολη, έστω καί η πιό μικρή, ανεξαρτησία τής σκέψεως!» (Σημ. από τό 1863-64 καί 1872-75 ΠCC 20, 176 καί 21, 258). Καί μείς θά συμπληρώναμε σ αυτό, φέρνωντας στήν μνήμη τήν βιβλική διήγηση, ότι οι φίλοι του Ιώβ, σάν «δικαστές τού Θεού» καί κατήγοροι τού Ιώβ, καταδικάστηκαν στό τέλος, ενώ ο εξεγερμένος Ιώβ δικαιώθηκε. Έτσι συνέβηκε στήν ίδια τήν Βίβλο, σ αυτό τό θαυμαστό «αιώνιο βιβλίο» τού Ντοστογιέφσκι.

Αυτό πού πρέπει νά πεί πρώτ απ όλα κανείς, σχετικά μέ τίς απόψεις αυτές είναι ότι τέτοιου είδους αντιλήψεις καί «ερμηνείες» τού Ντοστογιέφσκι αποδεικνύουν πόσο λίγο γνωρίζουν τόν Χριστιανισμό καί τήν Ορθοδοξία αυτοί πού υποστηρίζουν κάτι τέτοιο, καί τί είναι γι αυτούς η χριστιανική πίστη καί η χριστιανική της εμπειρία καί γεύση. Είναι, τό λιγότερο, μόνο «θεωρητικό πράγμα», γιά νά μή πούμε πολύ συχνά επιφανειακότητες, προκαταλήψεις καί κακοδοξίες γιά τίς οποίες ο Ντοστογιέφσκι έλεγε στόν καιρό του: «Οι προλήψεις στό περιβάλλον τών διανοουμένων δέν είναι καθόλου λιγώτερες απ ό,τι στόν λαό» (Σημ. από τό 1876 7 ΛΝ 83, 488, Τό ημερολόγιο τού συγγραφέα 1876, Απρίλιος, κεφ. 1, 3). Μία από τίς πιό βασικές κακοδοξίες τών κριτικών τού Ντοστογιέφσκι από τίς χώρες τού «σοσιαλιστικού παραδείσου» βρίσκεται, κατ αρχήν, στό ότι γι αυτούς «η άρνηση τής θρησκείας καταλήγει σέ θρησκεία» (χειρόγραφα γιά τόν «Έφηβο», ΑΖΔ 16, 80 καί 285), καί στό ότι τήν Χριστιανική πίστη καί τήν ζωντανή Ορθοδοξία τήν γνωρίζουν «από τά βιβλία», τήν μαθαίνουν «από τήν Δύση», καί όχι από τήν ίδια τήν Εκκλησία τού λαού καί από τούς πραγματικούς ευαγγελικούς Χριστιανούς, πού υπάρχουν καί μέχρι σήμερα καί μπορεί νά τούς συναντήσει κανείς στήν «ιστορικά διαγραμμένη» Ορθοδοξία (βλ. γράμμα τού Ντ. στόν Λιουμπίμωβ, Ιούνιος 1879.).

Φυσικά, δέν υποστηρίζει κανείς ότι ο Ντοστογιέφκι, σάν πιστός άνθρωπος, καί εμείς όλοι μαζί του, ήταν χωρίς αμαρτίες καί χωρίς ελαττώματα «αναμάρτητοι δέν υπάρχουν σ αυτόν τόν κόσμο» (ΠCC 21, 279, Βλ. ΠCC 13, 318). Αλλά η δική μας, καί όχι μόνο η δική μας, βαθειά πεποίθηση είναι ότι γιά νά καταλάβει κανείς τόν Ντοστογιέφσκι χρειάζεται πράγματι νά δεχθεί μέ πίστη ότι είναι «ανερμήνευτοι καί ανεξιχνίαστοι οι οδοί στίς οποίες ο Θεός βρίσκει τόν άνθρωπο» (Ρωμ. 11, 33 ΠCC 7, 203) καί ότι μόνο σ αυτήν τήν οδό πίστεως (πίστεως έστω καί ως «πόθο πίστεως» σύμφωνα μέ γράμμα τού ΦόνΒιζιν μέσα από τά πρώτα έργα τού Ντοστογιέφσκι) είναι δυνατόν νά συναντήσει κανείς καί νά βρεί τόν αληθινό καί πανανθρώπινα ευρύ, καί όχι «στενό» Ντοστογιέφσκι.

Τό νά ερμηνεύσει κανείς, πάντως, τόν Ντ. παραβλέποντας τήν ειλικρινή καί μακροχρόνια μαρτυρική πίστη, σημαίνει απλά ότι δέν αναζητά ούτε βρίσκει «τόν άνθρωπο στόν άνθρωπο» σ αυτόν, δηλαδή ότι απορρίπτει τόν Παύλο εν ονόματι τού Σαύλου. Μένει στόν «θρησιγενή» καί όχι στόν ζώντα άνθρωπο (Σημειώσεις γιά τό Υπόγειο, τέλος ΠCC 5, 178). Σέ περίπτωση μή θρησκευτικής καί άθεης ερμηνείας τού Ντ., καθώς καί κάθε πιστής ερμηνείας του γενικά, θά μιλούσε καλύτερα ο ίδιος ο Ντ., όπως άλλωστε καί μίλησε καί έγραψε. Θά ήταν δέ ενδιαφέρον νά συλλεχθούν καί νά παρουσιασθούν στούς αναγνώστες.

Πρός τό παρόν, θά αναφερθούμε εδώ μόνο στά λόγια τού πρίγκηπα Μίσκιν τά απευθυνόμενα πρός τόν Ρογκόζιν: «Η ουσία τού θρησκευτικού αισθήματος δέν εξαντλείται σέ καμμία διάκριση από καμμία συμπεριφορά καί αδίκημα από κανέναν αθεϊσμό· εδώ υπάρχει πάντα κάτι πού δέν είναι αυτό, καί πού αιώνια δέν θά είναι αυτό. Εδώ υπάρχει κάτι όπου αιώνια θά γλυστρούν οι αθεϊσμοί καί αιώνια θά μιλούν όχι περί αυτού». («Ηλίθιος», μέρος ΙΙ, κεφ. 4).

Όσο καί άν φανεί παράξενο, θά τολμήσω νά πώ, ότι γιά τήν πλήρη κατανόηση τού Ντοστογιέφσκι χρειάζεται πρώτα απ όλα «ορθόδοξη καρδιά» («Η ορθόδοξη καρδιά θά τά καταλάβει όλα», λέει ο στάρετς Ζωσιμάς, ΠCC 14, 266). Είναι απαραίτητη η ζωντανή ευαγγελική πίστη, η πίστη στόν άνθρωπο καί τόν Θεόν, η πίστη εκείνη πού είναι καί η «μοναδική πηγή ζωντανής ζωής πάνω στήν γή» υγιούς ζωής, υγιών ιδεών, καί υγιών σκέψεων καί συμπερασμάτων, όπως λέει ο ίδιος ο Ντοστογιέφσκι (Σημειώσεις τού συγγραφέα 1876, Δεκέμβριος, κεφ. Ι, 5). Χωρίς τήν ευαγγελική αυτή δροσιά, χωρίς τήν χάρη τής αλατισμένης ζωής δέν μπορεί νά νοιώσει κανείς τόν ζωντανό άνθρωπο, τόν Φιοντόρ Μιχαήλοβιτς Ντοστογιέφσκι, σέ «όλα τά βάθη τής ανθρώπινης ψυχής» χάρη στήν οποία καί ήλθε ο Χριστός στήν γή.

Αντί γι αυτό θά «ερμηνευθεί» καί θά γίνει «αντιληπτός» ένας Ντοστογιέφσκι πράγματι στενός καί απλουστευμένος, γιατί ο ζωντανός άνθρωπος θά «αντικατασταθεί μέ τήν περί αυτού θεωρία». Μέ τά λόγια δηλ. τού Ντοστογιέφσκι, θά πρόκειται γιά έναν άνθρωπο «γεννημένον από τήν ιδέα», κομμένο καί ραμμένο «σύμφωνα μέ τά βιβλία», ο οποίος θεωρείται πιστός ή άπιστος κατά βούλησιν, άνθρωπος «σύμφωνα μέ τούς νεκρούς νόμους τής φύσεως», «σύμφωνα μέ γενικές αρχές», «όλος βγαλμένος από», καί σέ τελικό βαθμό «άνθρωπος μεταβλημένος σά τριμμένη πεντάρα» (ΠCC9, 149). Η ενασχόληση μ έναν τέτοιο Ντοστογιέφσκι, ένα Ντοστογιέφσκι χωρίς ζωντανή πίστη στόν ευαγγελικό Χριστό, ένα Ντοστογιέφσκι έξω από τήν πραγματική ατμόσφαιρα τής ζώσης Ορδοδοξίας, είναι πραγματικό καί σωστό «στένεμα» τού Ντοστογιέφσκι ως ανθρώπου. Αυτό αποτελεί πράγματι ένα είδος «εξαγωγής τετραγωνικής ρίζας» από τήν ζωντανή προσωπικότητα αυτού, τού μεγάλου καί τραγικού παιδιού τού Θεού, τό οποίο «στέκεται ή πέφτει ενώπιον τού Θεού του» (Ρωμ. 14, 4). Λέμε «τραγικού», γιατί εκούσια ή ακούσια σταυρώθηκε ανάμεσα στήν ανθρώπινη κόλαση καί τόν παράδεισο, αλλά, δόξα τώ Θεώ σταυρώθηκε όχι σέ θάνατο πού δέν έχει ανάσταση, αλλά σέ ζωή πού γεννιέται ακριβώς απ αυτόν τόν σταυρικό θάνατο.

Από τό βιβλίο Χριστός Αρχή καί τέλος, εκδ. Ιδρύματος Γουλανδρή Χόρν.

Έντυπη πηγή: Περιοδικό Πειραϊκή Εκκλησία τχ 255, Ιανουάριος 2014. Αφιέρωμα στον Φ.Μ. Ντοστογιέφσκυ

Φιόντορ Ντοστογιέφσκι: Χριστιανισμός και Σοσιαλισμός ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΝΕΟΛΑΙΑ

 

25 Αυγούστου, 2022 ΕΟΝ

Δημοσιεύουμε ένα άγνωστο, αλλά σπουδαίας σημασίας κείμενο του Ντοστογιέφσκι. Που βρίσκεται η πραγματικά ανώτερη κοινωνία, στον Χριστιανισμό ή στον σοσιαλισμό; Το Ευαγγέλιο ή τα μαρξιστικά μανιφέστα διαμορφώνουν τον τύπο του ανθρώπου που νοιάζεται ειλικρινά για τον συνάνθρωπο;

Ο Πατέρας των Ρωσσικών γραμμάτων, τον οποίο το αριστεροκρατούμενο διανοητικό κατεστημένο της χώρας μας έχει φροντίσει να παραμορφώσει, δίνει τις απαντήσεις:

 

Στὸ σοσιαλισμὸ ὑπάρχουν μικροάτομα, ἐνῶ στὸ χριστιανισμὸ βρίσκεται ἡ πλήρης ἀνάπτυξη τοῦ προσώπου καὶ τοῦ θελήματός του. Ὁ Θεὸς εἶναι ἡ ἰδέα τῆς συλλογικῆς ἀνθρωπότητας, τῶν πάντων. Ὅταν ὁ ἄνθρωπος ζεῖ συλλογικά, ὅπως στὶς πρῶτες πατριαρχικὲς κοινωνίες, γιὰ τὶς ὁποῖες διασώθηκαν κάποιες παραδόσεις, τότε ζεῖ ἄμεσα.

Ἀκολουθεῖ ἔπειτα μία παροδικὴ περίοδος, ἡ περαιτέρω ἐξέλιξη, ποὺ εἶναι ὁ πολιτισμὸς (ὁ πολιτισμὸς εἶναι παροδικὴ μόνο φάση). Στὴν περαιτέρω αὐτὴ ἐξέλιξη παρουσιάζεται τὸ φαινόμενο -καινούριο γεγονὸς ἀπὸ τὸ ὁποῖο δὲν ξεφεύγει κανεὶς- κατὰ τὸ ὁποῖο ἀναπτύσσεται ἡ ἀτομικὴ συνείδηση, ἡ ἄρνηση τῶν ἄμεσων ἰδεῶν, ἐμπειριῶν καὶ γνώσεων (δηλ τῶν αὐθεντικῶν καὶ συλλογικῶν). Ὁ ἄνθρωπος ὡς ἄτομο, στὴν κατάσταση αὐτὴ τῆς γενικῆς γενετικῆς ἀναπτύξεώς του ἐτοποθετεῖτο σὲ ἐχθρικὴ καὶ ἀρνητικὴ στάση ἀπέναντι στὸν ἐξουσιαστικὸ συλλογικὸ νόμο τῶν πάντων.

Γι’ αὐτὸ καὶ πάντοτε ἔχανε τὴν πίστη του στὸ Θεό. Μὲ αὐτὸ τελείωναν ὅλοι οἱ πολιτισμοί. Στὴν Εὐρώπη π.χ ὅπου ἡ ἐξέλιξη τοῦ πολιτισμοῦ ἔφτασε μέχρι τὰ ἔσχατα ὅρια, δηλαδὴ μέχρι τὰ ἀκραῖα σύνορα τῆς ἀναπτύξεως τοῦ ἄτομου, ἡ πίστη στὸ Θεὸ χάθηκε μέσα στὸ ἄτομο. Αὐτὴ ἡ κατάσταση, δηλαδὴ ἡ διάσπαση τῶν μαζῶν σὲ ἄτομα, μὲ ἄλλα λόγια ὁ πολιτισμός, εἶναι μία κατάσταση ἄρρωστη. Περὶ αὐτοῦ μαρτυρεῖ τὸ χάσιμο τῆς ζωντανῆς Ἰδέας περὶ Θεοῦ.

Ἄλλη μαρτυρία (ἀπόδειξη) ὅτι αὐτὸ ἀποτελεῖ ἀρρώστια, εἶναι τὸ ὅτι ὁ ἄνθρωπος στὴν κατάσταση αὐτὴ αἰσθάνεται ἄσχημα, θλίβεται, χάνει τὴν πηγὴ τῆς «ζωντανῆς» ζωῆς, δὲν ἔχει τὴν ἄμεση αἴσθηση, ἐνῶ γνωρίζει τὰ πάντα καὶ συνειδητοποιεῖ τὰ πάντα.

Ἐὰν στὸν ἄνθρωπο, στὴν κατάστασή του αὐτή, δὲν εἶχε ὑποδειχθεῖ ὁ σκοπός, μοῦ φαίνεται ὅτι θὰ τρελαινόταν, μαζὶ μὲ ὅλη τὴν ἀνθρωπότητα. Τοῦ ὑποδείχθηκε ὅμως ὁ Χριστὸς (κανένας ἄθεος, ποὺ ἀρνιόταν τὴ θεία καταγωγὴ τοῦ Χριστοῦ, δὲν ἀρνιόταν ὅτι Αὐτὸς εἶναι τὸ ἰδανικό τῆς ἀνθρωπότητας. Τελευταία λέξη εἶναι ὁ Ρενάν. Αὐτὸ εἶναι σημαντικό).

Σὲ τί συνίσταται ὁ νόμος τοῦ ἰδανικοῦ αὐτοῦ; Στὴν ἐπιστροφὴ στὴν ἀμεσότητα, στὴν κοινότητα, ἀλλὰ ἐπιστροφὴ ἐλεύθερη, καὶ μάλιστα ὄχι κατὰ τὴ θέληση, ὄχι κατὰ τὴ λογική, ὄχι κατὰ τὴ γνώση, ἀλλὰ κατὰ τὴν ἄμεση, φοβερὰ δυνατή, ἀήττητη αἴσθηση ὅτι τοῦτο εἶναι ἐξαιρετικὰ καλό.

Καὶ -περίεργο πράγμα!- ὁ ἄνθρωπος ἐπιστρέφει στὴν κοινὴ καὶ ἄμεση ζωή, ἄρα στὴ φυσικὴ κατάσταση. Πῶς ὅμως; Ὄχι ἀνταγωνιστικὰ ἀλλά, ἀντιθέτως, κατ’ ἐξοχὴν ἔχουσα, ἠθελημένα καὶ συνειδητά. Εἶναι φανερὸ ὅτι αὐτὴ ἡ ὑψίστη αὐτεξουσιότητα εἶναι ταυτόχρονα καὶ ἡ ὕψιστη αὐταπάρνηση, ἡ ἀπάρνηση τοῦ ἰδίου θελήματος. Σ’ αὐτὸ ἔγκειται τὸ θέλημά μου, στὸ νὰ μὴν ἔχω θέλημα, γιατί τὸ ἰδανικὸ εἶναι πανέμορφο.

Σὲ τί ἔγκειται ὅμως τὸ ἰδανικό; Στὸ νὰ φθάσεις στὴν ἀνώτερη καὶ πλήρη δυνατότητα ἐπιγνώσεως καὶ ἀναπτύξεως, στὴν πλήρη γνώση τοῦ δικοῦ σου ἐγώ, καὶ τότε νὰ τὸ προσφέρεις αὐτὸ ἐθελοντικὰ σὲ ὅλους τοὺς ἀνθρώπους.

Πράγματι, τί καλύτερο θὰ ἔκανε ἕνας ἄνθρωπος ποὺ τὰ πάντα ἀπέκτησε, τὰ πάντα ἐγνώρισε καὶ ποὺ ἔγινε παντοδύναμος. Ἂν τὸν ἀφήσετε στὴν κατάσταση τὴ διασπασμένη, στὴν κατάσταση τοῦ ἰδιαίτερου ἄτομου, τότε δὲν θὰ ἔχετε τίποτε περισσότερο ἀπὸ τὴ γαστέρα.

Οἱ σοσιαλιστὲς δὲν πᾶνε πιὸ πέρα ἀπὸ τὴ γαστέρα. Ἡ δική μας «Νέα Ρωσία» ἐδῶ καὶ μερικὰ χρόνια αὐτὸ ἀκριβῶς κάνει, δηλαδὴ μὲ ὅλες τὶς δυνάμεις της τείνει νὰ ἀποδείξει ὅτι πέρα ἀπ’ ὅλα αὐτὰ πέρα ἀπ’ ὅ,τι περιέχεται σ’ αὐτὴ τὴ γαστέρα, δὲν ὑπάρχει τίποτα. Ἂς προσπαθήσουν νὰ τὸ ἀρνηθοῦν. Δὲν θὰ θελήσουν οὔτε αὐτοὶ οἱ ἴδιοι νὰ τὸ ἀρνηθοῦν. Τὸ διατυμπανίζουν ὑπερήφανα: οἱ μπότες εἶναι καλύτερες ἀπὸ τὸν Σαίξπηρ, γιὰ τὴν ἀθανασία τῆς ψυχῆς εἶναι ντροπὴ καὶ νὰ μιλᾶμε ἀκόμα, κλπ. κλπ.

Στὸ Χριστὸ ὅμως τί θὰ πετύχετε; Ὑπάρχει κάτι πολὺ πιὸ ὑψηλὸ ἀπὸ τὸ θεὸ-γαστέρα; Εἶναι τὸ νὰ εἶσαι κύριος καὶ ἐξουσιαστὴς τοῦ ἑαυτοῦ σου, κύριος ἐπάνω στὸ δικό σου ἐγώ, τὸ νὰ θυσιάσεις τὸ ἐγώ, νὰ τὸ δώσεις σὲ ὅλους. Στὴν ἰδέα αὐτὴ ὑπάρχει κάτι τὰ ἀκαταμάχητα ὄμορφο, θαυμάσιο, ἀκατανίκητο, κι ἀκόμη ἀνεξήγητο.

Ἀκριβῶς, ἀνεξήγητο. Ἐὰν ὁ σοσιαλιστὴς ἀρχίσει νὰ ἐξηγεῖ, θὰ πεῖ αὐτὸ συμβαίνει γιατί, ἂν φανταστεῖς ὅτι ὁ καθένας θὰ τὰ δώσει ὅλα, ἀκόμα καὶ τὸν ἑαυτό του, ἀκόμα καὶ τὸ ἐγώ του γιὰ ὅλους τοὺς ἄλλους, τότε αὐτὸ σημαίνει ὅτι δὲν θὰ ὑπάρχουν φτωχοὶ καὶ ὅλοι θὰ εἶναι φοβερὰ πλούσιοι. Καὶ ὅμως θὰ παραπλανήσει ὁ σοσιαλιστὴς χοντρά, ὠμὰ καὶ αἰσχρά. Διότι, ἂν πράγματι εἶναι ἔτσι, δηλαδὴ ὅτι ὅλοι θὰ γίνουν πλούσιοι, ὁ σοσιαλισμὸς σ’ αὐτὸ καὶ σταματᾶ. Ἀλλὰ τοῦτο οὔτε μπορεῖ νὰ γίνει, γιατί ὁ σοσιαλιστὴς οὔτε μπορεῖ νὰ φανταστεῖ πὼς εἶναι δυνατὸ νὰ δώσει κανεὶς ἑκούσια τὸν ἑαυτό του γιὰ ὅλους τοὺς ἄλλους.

Κατὰ τὸ σοσιαλιστὴ αὐτὸ εἶναι ἀνήθικο. Ἐνῶ ἐὰν γίνει γιὰ κάποιο μισθό, γιὰ κάποια ἀνταμοιβή, ἔ, αὐτὸ εἶναι δυνατό, αὐτὸ εἶναι ἠθικό. Καὶ ὅμως, ὅλο τὸ πράγμα, ὅλη ἡ ἄπειρη ἄξια τοῦ Χριστιανισμοῦ καὶ ἡ ὑπεροχὴ ἔναντι τοῦ σοσιαλισμοῦ σ’ αὐτὸ ἀκριβῶς ἔγκειται, στὸ ὅτι ὁ Χριστιανισμὸς (τὸ ἰδανικό), δίδοντάς τα ὅλα δὲν ζητᾶ τίποτε γιὰ τὸν ἑαυτό του.

Ἐπὶ πλέον αὐτὸς (ὁ Χριστιανὸς) εἶναι κατὰ τῆς ἰδέας τοῦ μισθοῦ καὶ τῆς ἀνταμοιβῆς, τὴ θεωρεῖ κάτι ἀνόητο καὶ ἄσκοπο. Καὶ τὸν μισθὸ θὰ τὸν δεχθεῖ μόνο ἀπὸ ἀγάπη σ’ ἐκεῖνον ποὺ τὸν δίνει, ἢ μόνο γιατί αἰσθάνεται ὅτι μετὰ ἀπ’ αὐτὸ θὰ ἀγαπήσει ἀκόμη πιὸ δυνατὸ τὸν διδόντα (Ἡ Νέα Ἱερουσαλήμ, ἀσπασμὸς μ’ ἐναγκαλισμό, πράσινα Βαΐα).

Ἐν πάςῃ περιπτώσει ὁ σοσιαλισμὸς ποτὲ πραγματικὰ δὲν ἔχει φθάσει μέχρι μιᾶς τέτοιας ἑρμηνείας τοῦ Χριστιανισμοῦ. Σὲ κάτι τέτοιο φθάσανε μόνο μερικοὶ ἐκπρόσωποί του καὶ ὁρισμένοι ποιητὲς

Ὅλη τὴ μέλλουσα βάση καὶ τὸ μέτρο (norma) τῆς κοινωνικῆς μυρμηγκοφωλιᾶς ὁ σοσιαλισμὸς τὴν τοποθετεῖ στὸ σκοπὸ ἐτοῦτο: στὴ γεμάτη γαστέρα. Καὶ γι’ αὐτὰ τὸ σκοπὸ ὑπάρχουν τὰ αὐτονόητα καθήκοντα τῶν μυρμηγκιῶν. Καὶ ἀκόμη, ἡ μεγαλύτερη ἀνύψωση τοῦ ἠθικοῦ καὶ ἡ ὕψιστη ἐνθάρρυνση ποὺ μποροῦν νὰ προσφέρουν στὴν ἀνθρωπότητα ἔγκειται σ’ αὐτό, στὸ νὰ πείσουν καὶ νὰ ἐνθαρρύνουν τοὺς προσηλύτους ὅτι οἱ ὑποχρεώσεις αὐτὲς εἶναι εὐχάριστες γιατί θὰ τὶς κάνουν γιὰ τὸν ἑαυτό τους, πρὸς τὸ δικό τους συμφέρον, γατὶ «ἡ ἐργασία εἶναι ἑλκυστική».

Ὁ σοσιαλισμὸς ἔχει αὐτοαποκληθεῖ Χριστὸς καὶ ἰδεῶδες. Ὅμως τὸ Εὐαγγέλιο λέει, ἂν σᾶς ποῦν ὅτι ὁ Χριστὸς εἶναι ἐδῶ ἢ ἐκεῖ μὴ πιστεύετε, (πρβλ. καὶ Ἀποκάλυψη σχετικὸ μὲ τὸν Ἀντίχριστο)

Ὁ σοσιαλισμὸς εἶναι ἡ ἀνώτερη, ἡ ἔσχατη, μέχρι τελειότητας ἀνάπτυξη τοῦ ἄτομου, καὶ δὲν εἶναι τὸ μέτρο. Εἶναι ἡ ἐνσυνείδητη ἀνάπτυξη τῶν μεμονωμένων ἀτόμων στὸν ὕψιστο βαθμὸ εἶναι ἀκόμη ἡ ἀπόλυτη ἕνωση ἐν ὀνόματι τῆς ὀμορφιᾶς τοῦ ἰδανικοῦ! Πρέπει ὅμως νὰ φθάσει στὴν πεποίθηση -τόσο τὴ λογικὴ ὅσο καὶ τὴν αἰσθητή, δηλαδὴ τὴν ἀμεσώτατη αἴσθηση ὁλόκληρου τοῦ ἀνθρώπου- ὅτι ἡ ὕψιστη χρήση τοῦ ἑαυτοῦ μας εἶναι νὰ τὸν θυσιάσουμε.

Ἡ πατριαρχικὴ κατάσταση ἦταν ἡ πρωταρχικὴ κατάσταση. Ὁ πολιτισμὸς εἶναι ἡ μεσαία, προσωρινὴ κατάσταση. Ὁ Χριστιανισμὸς εἶναι τὸ τρίτο καὶ τελευταῖο στάδιο τοῦ ἀνθρώπου. Ἀλλὰ ἐδῶ τελειώνει ἡ ἐξέλιξη (ἀνάπτυξη), ἐπιτυγχάνεται τὸ ἰδανικό. Ἑπομένως, σύμφωνα μὲ τὴ Λογικὴ τὴν ἴδια, στὴ φύση τὰ πάντα εἶναι μαθηματικῶς σωστά. Κι αὐτὸ δὲν σηκώνει οὔτε εἰρωνεία, οὔτε ὑποτίμηση. Ἄρα, ὑπάρχει ἡ αἰώνια ζωή.