Τό βασικό του πρόβλημα τών ηρώων του, ήταν, όπως είναι γνωστό, ο Θεός καί η αθανασία τής ψυχής. Εν τούτοις νομίζουμε ότι θά είμαστε ακριβέστεροι άν αυτό τό διττό πρόβλημα τό θεωρήσουμε σάν ένα καί μοναδικό πρόβλημα, τό πρόβλημα τού ανθρώπου, όπως έκανε καί ο ίδιος ο Ντοστογιέφσκι.
Άν καί ο Δημήτρης Καραμάζωφ του, λέει «Είναι ευρύς ο άνθρωπος, υπερβολικά ευρύς, εγώ θά τόν στένευα», ο ίδιος ο Ντοστογιέφσκι περισσότερο ακολουθεί τό αίτημα ότι «πρέπει νά βλέπουμε τήν φύση τού ανθρώπου μέσα απ όλες τίς εκφάνσεις της» (Σημείωμα από τό 1875-76), γιατί καθώς γράφει αλλού «όλα τά πράγματα καί τά πάντα στόν κόσμο δέν έχουν γιά τόν άνθρωπο τελειώσει, εν τούτοις η σημασία όλων τών πραγμάτων κρύβεται μέσα στόν άνθρωπο» (Χειρόγραφο υλικό γιά τούς «Αδελφούς Καραμαζώφ»).
Μπορούμε λοιπόν ελεύθερα νά πούμε ότι τό βασικό πρόβλημα κλειδί στόν Ντοστογιέφσκι είναι ο άνθρωπος καί γι αυτό δέν είναι ποτέ αρκετά όσα καί άν γραφούν πάνω σ αυτό τό κεντρικό του θέμα. []
Στά δεκαοκτώ του χρόνια ήδη έγραφε στόν αδελφό του Μιχαήλ: «Ο άνθρωπος είναι μυστήριο. Άν προσπαθήσεις νά τό ερμηνεύσεις στήν διάρκεια όλης σου τής ζωής μήν πείς ότι έχασες τόν καιρό σου. Εγώ ασχολούμαι μέ τό μυστήριο αυτό γιατί θέλω νά είμαι άνθρωπος» (Γράμμα από τό 1839).
Αυτό τό ίδιο θέτει αργότερα σάν καθήκον καί ενώπιον ενός από τούς ήρωές του: «Γίνε άνθρωπος αυτό είναι πού προέχει πάνω απ όλα» (Χειρ. υλικό γιά τόν «Έφηβο»).
Όλη του τήν ζωή ο Ντοστογιέφσκι προσπάθησε αληθινά νά είναι άνθρωπος καί βρισκόταν σέ συνεχή αγώνα καί μάχη γιά τόν άνθρωπο, τόν άνθρωπο καί σάν προσωπικότητα καί σάν κοινωνία ανθρώπων. Γι αυτό καί αναδείχθηκε αληθινά πανανθρώπινος καί, στούς κολασμένους καί στούς παραδεισένιους του αγώνες γιά τόν άνθρωπο καί γιά τά ανθρώπινα, έφθασε σέ σπάνια προφητική ενόραση καί διόραση (διορατικότητα), τέτοια πού δίνεται μόνο σέ εκλεκτούς μάρτυρες τού ανθρώπινου γένους.
Αυτά τά «αιώνια ερωτήματα» τού ανθρώπου, στόν Ντοστογιέφσκι αποκαλύφτηκαν μέχρι τά έσχατα βάθη του, σάν «μεταφυσικό» καί «θρησκευτικό» πρόβλημα (η έννοια μεταφυσικό καί θρησκευτικό πρέπει νά κατανοηθεί σέ συνάφεια μέ τήν ορθόδοξη χριστιανική κοσμοθεωρία τού Ντοστογιέφσκι). Πολύ περισσότερο, ο Ντοστογιέφσκι απέδειξε ότι μέσα σέ μία τέτοια βαθειά ενασχόληση καί βίωση τού ανθρώπου καί τών μυστηρίων του αναπόφευκτα διαφαίνεται καί ξεδιαλύνεται αυτή η ίδια η μεταφυσική καί θρησκευτική βάση τής ανθρώπινης υπάρξεως, δηλαδή, όπως λέει ο ίδιος «η πεποίθηση ότι ο άνθρωπος είναι αιώνιος, ότι δέν είναι απλώς επίγειο όν, αλλά είναι συνδεδεμένος μέ άλλους κόσμους καί μέ τήν αιωνιότητα».
(«Ημερολόγιο τού Συγγραφέα» 1880, Αύγουστος, κεφ. 3,3 καί «Αδελφοί Καραμαζώφ» σελ. 290). Μέ μία λέξη μέ τόν Ντοστογιέφσκι αποκαλύφθηκε τό θεανθρώπινο θεμέλιο καί ο χαρακτήρας τής ανθρώπινης υπάρξεως.
Στήν αναζήτηση τού ανθρώπου πού τόν απασχόλησε όλη του τήν ζωή, ο Ντοστογιέφσκι δέν θέλησε εύκολα νά ησυχάσει καί γι αυτό ήταν ευρύτερος καί πιό φιλελεύθερος από όλους αυτούς πού τόν κριτικάρησαν ή πού σκανδαλίσθηκαν απ αυτόν, είτε από τό αριστερό είτε από τό δεξί στρατόπεδο.
Στήν ανησυχία του υπήρξε αλήθεια κάτι τό «Ιώβειο» καί αυτός ο ίδιος ήταν ένας ιδιόμορφος Ιώβ απέναντι στό Θεό καί στούς ανθρώπους καί ίσως γι αυτό τόσο συγκλονιστικά αγαπούσε τό Βιβλίο τού Ιώβ από τά παιδικά του ακόμα χρόνια. Γιά τό μεγαλείο τού Ιώβ ως ανθρώπου απέναντι στόν Θεό είναι συνταρακτική η μαρτυρία τού στάρετς Ζωσιμά καί μέσα απ αυτόν τού Ντοστογιέφσκι: «Τί μεγαλείο καί τί μυστήριο κρύβει μέσα της η συνάντηση τού Ιώβ μέ τόν Θεό!..
Εδώ στήν περίπτωση τού πολυβασανισμένου Ιώβ, υπάρχει ένα μεγάλο μυστήριο: πώς μιά φευγαλέα γήινη μορφή συναντιέται εδώ μέ τήν αιώνια Αλήθεια. Μπροστά στή αλήθεια τής γής πραγματώνεται μιά πράξη αιώνιας Αλήθειας Καί ο Ιώβ δοξάζει τόν Κύριο καί υπηρετεί όχι μονάχα Αυτόν μά καί όλη τήν δημιουργία Του, από γενεάς σέ γενεά καί εις τούς αιώνας τών αιώνων. Γιατί αυτό τού έχει προοριστεί. Θεέ μου, τί βιβλίο καί τί διδαχές! Όλα έχουν κατονομασθεί εκεί καί όλα έχουν καθοριστεί γιά τόν αιώνα τόν άπαντα. Καί πόσα μυστήρια πού έχουν λυθεί καί αποκαλυφθεί.» (Αδελφοί Καραμαζώφ, Α. Σ.Α 14, 265).
Όπως ο Ιώβ, έτσι καί ο Ντοστογιέφσκι, σ όλες τίς δυστυχίες καί τά βάσανα τής ζωής, ευλογούσε τό Θεό από τά βάθη τής ψυχής του! «Σ ευχαριστώ, Κύριε, γιά τήν ανθρώπινη εικόνα, τήν οποία μού έδωσες». (Σημείωση από τό 1875 76). Αυτό όμως δέν τόν εμπόδισε, αλλά μάλλον τού έδινε τήν τόλμη, τήν παρρησία, νά θέτει καί στόν Θεό καί στούς ανθρώπους καί τόν εαυτό του τά πιό ριζικά ερωτήματα γιά τήν δικαίωση τού ανθρώπου γιά τό νόημα τής προσωπικής καί κοινωνικής ζωής καί υποστάσεως τού ανθρώπου. Καί γι αυτό, όπως καί ο Ιώβ, δέν απορρίφθηκε αλλά εγκωμιάσθηκε καί έγινε αποδεκτός καί από τόν Θεό καί από τούς γνήσιους ανθρώπους τού Θεού.
Άν μπορούσε νά συνοψισθεί όλος ο αγώνας τού Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι καί ως ανθρώπου καί ως κορυφαίου χριστιανού συγγραφέα σέ ένα έργο, σ ένα αίτημα καί ένα πόθο, τότε αυτό θά ήταν εκείνο πού ο ίδιος ωνόμαζε «η αναζήτηση τού ανθρώπου μέσα στόν άνθρωπο», δηλ. η αναζήτηση τής πλήρους ανθρωποποιήσεως καί τού ανθρώπου σάν προσώπου καί τής ανθρωπότητας σάν αληθινής κοινωνίας ανθρώπων. Αλλά είναι αυτό δυνατόν καί πώς;
Όλη η ενασχόληση τού Ντοστογιέφσκι μέ τό πρόβλημα τού ανθρώπου προϋποθέτει τήν πίστη του στόν άνθρωπο. Η αρχή του «στήν πλήρη πραγματικότητα νά βρίσκεις άνθρωπο μέσα στόν άνθρωπο» (Ημερολόγιο, 1880-81), εδώ σημαίνει ότι ως αναμφισβήτητη προϋπόθεση απαιτεί τήν πίστη στήν δυνατότητα ότι μπορεί νά βρεθεί ο σωστός άνθρωπος.
Ναί, αλλά ποιά πίστη; Τήν πίστη στόν άνθρωπο υποστήριξαν καί οι Δυτικοί Ουμανιστές καί οι Ρώσοι Δυτικόφιλοι. Ο Ντοστογιέφσκι όμως είδε σ αυτούς κάτι άλλο, καί όχι τήν αληθινή πίστη στόν άνθρωπο καί τήν ανθρωπότητα.
Τήν πίστη αυτή κατά τόν μή ντοστογιεφσκικό τρόπο εκπροσωπεί πλήρως η στάση τού Μεγάλου Ιεροξεταστού, όπου πράγματι «υπό τήν μορφήν τής κοινωνικής αγάπης πρός τήν ανθρωπότητα εμφανίζεται ξεσκεπασμένο τό μίσος γιά τόν άνθρωπο». Γι αυτό καί τήν ουμανιστική «πίστη στόν άνθρωπο» ο Νοστογιέφσκι θεωρεί ως προσκύνηση στά στοιχεία καί τίς τυφλές δυνάμεις ή στά συστήματα, δηλ. ουσιαστικά ως πραγματική αποπροσωποποίηση τού ανθρώπου καί τής ανθρωπότητας.
Στόν Ντοστογιέφσκι η πίστη στόν άνθρωπο προϋποθέτει τήν πίστη στόν Θεό πού εμφανίζεται καί αποδεικνύεται σάν ουσιαστικά αναπόσπαστη απ αυτήν. Όταν οι ήρωές του μαρτυρικά εξομολογούνται ότι σ όλη τους τήν ζωή ένα καί μόνο τούς παιδεύει ο Θεός, μ αυτό καί μόνο συγχρόνως αναγνωρίζουν ότι μέ τόν ίδιο τρόπο τούς απασχολεί ο άνθρωπος.
Γιατί ο άνθρωπος είναι αδιάσπαστος από τό Θεό καί πραγματικά αδιανόητος εκτός τού Θεού, καίτοι είναι ελεύθερος ενώπιον τού Θεού, ελεύθερος καί ως πρός τήν στάση του έναντι τού Θεού. Αλλά η στάση τού ανθρώπου πρός τόν Θεό, γιά τόν Ντοστογιέφσκι, αντανακλάται καί εκδηλώνεται στήν στάση καί σχέση τού ανθρώπου πρός τόν εαυτό του καί πρός τούς άλλους ανθρώπους, έτσι ώστε η ανθρωπολογία τού Ντοστογιέφσκι εμφανίζεται πάντα ως θεοκεντρική, ή ακριβέστερα: ως χριστοκεντρική, θεανθρωποκεντρική.
Μεγάλη αλήθεια κρύβεται στά λόγια τού Επισκόπου Νικολάου Βελιμίροβιτς ότι: «Οι άνθρωποι αναζητούν τόν Θεό, καί ο Θεός τούς ανθρώπους» (γιατί στήν πραγματικότητα επαναλαμβάνει τά λόγια τών χριστιανών Πατέρων, κυρίως τού απολογητού τών πρωτοχριστιανικών χρόνων αγ. Θεοφίλου Αντιοχείας). Αυτό ισχύει απόλυτα καί γιά τόν Ντοστογιέφσκι, τόν αχόρταγο αναζητητή τού Θεού.
Γιατί, όπως σωστά παρατήρησε ο Γιούραϊ Άϊχενβαλντ, ο Θεός γιά τόν Ντοστογιέφσκι ήταν πρίν απ όλα ο σύντροφος όλης του τής ζωής καί ο μεγάλος συνομιλητής, η ζωντανή δηλαδή προσωπικότητα η απροϋπόθετα απαραίτητη στόν άνθρωπο, καί γι αυτό ο μεγάλος συγγραφέας δίνει τήν ακόλουθη μαρτυρία: «Είναι υπερβολικά δύσκολο νά ξεριζώσεις τό Θεό από τόν άνθρωπο φαίνεται πώς η επιστήμη αγνοεί κάτι τέτοιο»
Η επιστήμη είναι μεγάλο πράγμα, αλλά ποτέ της δέν θά κατορθώσει νά ικανοποιήσει ολόκληρο τόν άνθρωπο. Ο άνθρωπος είναι Ευαγγέλιο. (Σημειώσεις από τό 1875-76) Αυτό τό ίδιο επαναλαμβάνουν καί οι ήρωές του, ο Μάκαρ Ντιεβούσκι καί ο γέροντας Ζωσιμάς («Τό νά ζείς χωρίς Θεό είναι σωστό σκέτο μαρτύριο» ΠCC 13, 302) καί τό ίδιο μέ τόν τρόπο τους μέ τό αρχέγονό τους «πένθος γιά τόν Θεό» μαρτυρούν καί ο Κυρίλωβ, ο Βερσίλωβ καί ο Ιβάν Καραμαζώφ.
Άλλωστε δέν θά μπορούσε νά συμβαίνει διαφορετικά μέ τόν Ντοστογιέφσκι, σάν ορθόδοξο χριστιανό, σάν ακόλουθο καί μαθητή τού Θεανθρώπου Χριστού. Πράγμα πού φαίνεται από τό ότι όχι, μόνο οι θετικοί, αλλά καί οι αρνητικοί ήρωες τού Ντοστογιέφσκι «δέν μπορούν νά παραβλέψουν τή στενή καί εμφανή σχέση τού Χριστού μέ τόν δικό μας ανθρώπινο κόσμο».
Γιά όλα αυτά, λόγω τής αισθήσεως καί γνώσεως ότι μόνο μέ τόν Θεό, (ακριβέστερα, μόνο μέ τόν Χριστό) μπορεί νά μετρηθεί ο άνθρωπος, ο κάθε άνθρωπος, από τόν πιό χαμηλά πεσμένο αμαρτωλό ώς τόν πιό ψηλά ανεβασμένο, ο Ντοστογιέφσκι τόνισε «τήν ανάγκη τής πίστεως στό Χριστό», όπως ο ίδιος έλεγε μέσα απ όλα: από τήν δύσκολη μακρόχρονη περίοδο στά κάτεργα, καί από τό ψυχολογικό καί κοινωνικό αδιέξοδο υπόγειο, από τήν αμαρτία καί τό έγκλημα, από τήν εξέγερση καί θεομανία («από τήν εξέγερση απέδειξα τήν αναγκαιότητα τής πίστεως στόν Χριστό»), από τήν ζωή τού απλού λαού καί τού πολιτισμένου κόσμου, από τήν ιδέα τής προόδου καί τού σοσιαλισμού, από τήν κόλαση καί τόν ανθρώπινο παράδεισο, μέ μιά λέξη από κάθε κατάσταση τού ανθρώπου καί κάθε ανθρώπινη εμπειρία.
Καί αυτό τό πραγματοποίησε ο Ντοστογιέφσκι πιό βαθειά καί πιό δυνατά από κάθε άλλον τά τελευταία χρόνια, μέ πολύ απλό τρόπο, από τήν ίδια τήν «ζωντανή ζωή», δηλαδή απ τήν ολόκληρη καί αληθινή εμπειρία τής ζωής, όταν «τήν θέση τής διαλεκτικής παίρνει η ζωή», η αληθινή εκείνη ζωή πού είναι πάντα θεϊκό δώρο καί τήν οποία σάν τέτοια, χωρίς άλλα επιχειρήματα, πρέπει νά αγαπάει κανείς καί νά ζεί μέ τήν άσκηση τής ζωντανής καί ενεργούς αγάπης.
Όποιος δέν τό κατάλαβε αυτό, σημαίνει ότι δέν κατάλαβε τόν πραγματικό Ντοστογιέφσκι, δέν κατάλαβε θά λέγαμε, τόν ορθόδοξο Ντοστογιέφσκι. Τόν Ντοστογιέφσκι εκείνον, πού ολόκληρος, χωρίς υπολείμματα αγωνιζόταν καί ασκείτο γιά τήν πίστη στόν Θεό καί τόν άνθρωπο, γι αυτό δηλαδή πού εκείνος ονόμαζε «αληθινή καί ένδοξη ομολογία Χριστού καί πλήρη ηθική ανανέωση τού ανθρώπου εν τώ Ονόματί Του» (Χειρόγραφο υλικό γιά τό διήγημα «Κακά πνεύματα», ΠCC. 11, 167-168).
Ωρισμένοι μελετητές τού Ντοστογιέφσκι στήν Ευρώπη, στήν σοβιετική Ρωσία, καί σέ μάς ακόμα, θεωρώντας τόν Ντοστογιέφσκι ανάλογα μέ τήν δική τους πνευματική όραση καί μετρώντας ανάλογα μέ τόν εαυτό τους επέμεναν καί επιμένουν ακόμα ότι «συρρικνώνουμε» δήθεν τόν Ντοστογιέφσκι, όταν τόν δούμε ορθόδοξα. Ότι δηλαδή στενεύει μέ τόν τρόπο αυτό καί «απλοποιείται».
Μερικοί απ αυτούς μάλιστα θεωρούν ότι ο Ντοστογιέφσκι δέν ήταν καί κανένας σπουδαίος Χριστιανός, πόσο μάλλον ορθόδοξος άνθρωπος καί φιλόσοφος, αλλά μάλλον ένας «ολιγόπιστος» ή «άπιστος», ένας «αιρετικός» ή «άθεος». Είναι παράξενο τό ότι γιά τήν πίστη ή τήν απιστία, γιά τήν ορθή πίστη ή τήν αιρετικότητα τού Ντοστογιέφσκι μιλούν οι πλέον αναρμόδιοι, καί ότι αυτοί βιάζονται νά τόν απαλλάξουν «από τήν πίστη», έτσι ώστε τήν άλλη φορά νά τόν κατηγορήσουν γιά «αίρεση».
Όμως είναι συγχρόνως ενδιαφέρον ότι κάτι τέτοιο δέν έγινε ποτέ από τή μεριά τών μεγάλων χριστιανών συγγραφέων καί ανθρώπων τού πνεύματος, τών φιλοσόφων καί θεολόγων καί κυρίως από τήν μεριά τών ορθοδόξων καί τών Ρώσων (άν εξαιρεθεί, ίσως, ο Κωνστάντιν Λεόντιεβ καί ο Πομπιεντονόστσεβ). Φαίνεται ότι τό πνεύμα τού Μεγάλου Ιεροεξεταστού υπάρχει πολύ πιό έντονο εκεί όπου οι άνθρωποι παινεύονται εύκολα γιά τήν πρόοδο καί τόν λιμπεραλισμό.
«Κύριοι, τί μίζερος πού είναι ο λιμπεραλισμός σας» θάλεγε ο ίδιος ο Ντοστογιέφσκι. «Είναι άραγε τόσο δύσκολη, έστω καί η πιό μικρή, ανεξαρτησία τής σκέψεως!» (Σημ. από τό 1863-64 καί 1872-75 ΠCC 20, 176 καί 21, 258). Καί μείς θά συμπληρώναμε σ αυτό, φέρνωντας στήν μνήμη τήν βιβλική διήγηση, ότι οι φίλοι του Ιώβ, σάν «δικαστές τού Θεού» καί κατήγοροι τού Ιώβ, καταδικάστηκαν στό τέλος, ενώ ο εξεγερμένος Ιώβ δικαιώθηκε. Έτσι συνέβηκε στήν ίδια τήν Βίβλο, σ αυτό τό θαυμαστό «αιώνιο βιβλίο» τού Ντοστογιέφσκι.
Αυτό πού πρέπει νά πεί πρώτ απ όλα κανείς, σχετικά μέ τίς απόψεις αυτές είναι ότι τέτοιου είδους αντιλήψεις καί «ερμηνείες» τού Ντοστογιέφσκι αποδεικνύουν πόσο λίγο γνωρίζουν τόν Χριστιανισμό καί τήν Ορθοδοξία αυτοί πού υποστηρίζουν κάτι τέτοιο, καί τί είναι γι αυτούς η χριστιανική πίστη καί η χριστιανική της εμπειρία καί γεύση. Είναι, τό λιγότερο, μόνο «θεωρητικό πράγμα», γιά νά μή πούμε πολύ συχνά επιφανειακότητες, προκαταλήψεις καί κακοδοξίες γιά τίς οποίες ο Ντοστογιέφσκι έλεγε στόν καιρό του: «Οι προλήψεις στό περιβάλλον τών διανοουμένων δέν είναι καθόλου λιγώτερες απ ό,τι στόν λαό» (Σημ. από τό 1876 7 ΛΝ 83, 488, Τό ημερολόγιο τού συγγραφέα 1876, Απρίλιος, κεφ. 1, 3). Μία από τίς πιό βασικές κακοδοξίες τών κριτικών τού Ντοστογιέφσκι από τίς χώρες τού «σοσιαλιστικού παραδείσου» βρίσκεται, κατ αρχήν, στό ότι γι αυτούς «η άρνηση τής θρησκείας καταλήγει σέ θρησκεία» (χειρόγραφα γιά τόν «Έφηβο», ΑΖΔ 16, 80 καί 285), καί στό ότι τήν Χριστιανική πίστη καί τήν ζωντανή Ορθοδοξία τήν γνωρίζουν «από τά βιβλία», τήν μαθαίνουν «από τήν Δύση», καί όχι από τήν ίδια τήν Εκκλησία τού λαού καί από τούς πραγματικούς ευαγγελικούς Χριστιανούς, πού υπάρχουν καί μέχρι σήμερα καί μπορεί νά τούς συναντήσει κανείς στήν «ιστορικά διαγραμμένη» Ορθοδοξία (βλ. γράμμα τού Ντ. στόν Λιουμπίμωβ, Ιούνιος 1879.).
Φυσικά, δέν υποστηρίζει κανείς ότι ο Ντοστογιέφκι, σάν πιστός άνθρωπος, καί εμείς όλοι μαζί του, ήταν χωρίς αμαρτίες καί χωρίς ελαττώματα «αναμάρτητοι δέν υπάρχουν σ αυτόν τόν κόσμο» (ΠCC 21, 279, Βλ. ΠCC 13, 318). Αλλά η δική μας, καί όχι μόνο η δική μας, βαθειά πεποίθηση είναι ότι γιά νά καταλάβει κανείς τόν Ντοστογιέφσκι χρειάζεται πράγματι νά δεχθεί μέ πίστη ότι είναι «ανερμήνευτοι καί ανεξιχνίαστοι οι οδοί στίς οποίες ο Θεός βρίσκει τόν άνθρωπο» (Ρωμ. 11, 33 ΠCC 7, 203) καί ότι μόνο σ αυτήν τήν οδό πίστεως (πίστεως έστω καί ως «πόθο πίστεως» σύμφωνα μέ γράμμα τού ΦόνΒιζιν μέσα από τά πρώτα έργα τού Ντοστογιέφσκι) είναι δυνατόν νά συναντήσει κανείς καί νά βρεί τόν αληθινό καί πανανθρώπινα ευρύ, καί όχι «στενό» Ντοστογιέφσκι.
Τό νά ερμηνεύσει κανείς, πάντως, τόν Ντ. παραβλέποντας τήν ειλικρινή καί μακροχρόνια μαρτυρική πίστη, σημαίνει απλά ότι δέν αναζητά ούτε βρίσκει «τόν άνθρωπο στόν άνθρωπο» σ αυτόν, δηλαδή ότι απορρίπτει τόν Παύλο εν ονόματι τού Σαύλου. Μένει στόν «θρησιγενή» καί όχι στόν ζώντα άνθρωπο (Σημειώσεις γιά τό Υπόγειο, τέλος ΠCC 5, 178). Σέ περίπτωση μή θρησκευτικής καί άθεης ερμηνείας τού Ντ., καθώς καί κάθε πιστής ερμηνείας του γενικά, θά μιλούσε καλύτερα ο ίδιος ο Ντ., όπως άλλωστε καί μίλησε καί έγραψε. Θά ήταν δέ ενδιαφέρον νά συλλεχθούν καί νά παρουσιασθούν στούς αναγνώστες.
Πρός τό παρόν, θά αναφερθούμε εδώ μόνο στά λόγια τού πρίγκηπα Μίσκιν τά απευθυνόμενα πρός τόν Ρογκόζιν: «Η ουσία τού θρησκευτικού αισθήματος δέν εξαντλείται σέ καμμία διάκριση από καμμία συμπεριφορά καί αδίκημα από κανέναν αθεϊσμό· εδώ υπάρχει πάντα κάτι πού δέν είναι αυτό, καί πού αιώνια δέν θά είναι αυτό. Εδώ υπάρχει κάτι όπου αιώνια θά γλυστρούν οι αθεϊσμοί καί αιώνια θά μιλούν όχι περί αυτού». («Ηλίθιος», μέρος ΙΙ, κεφ. 4).
Όσο καί άν φανεί παράξενο, θά τολμήσω νά πώ, ότι γιά τήν πλήρη κατανόηση τού Ντοστογιέφσκι χρειάζεται πρώτα απ όλα «ορθόδοξη καρδιά» («Η ορθόδοξη καρδιά θά τά καταλάβει όλα», λέει ο στάρετς Ζωσιμάς, ΠCC 14, 266). Είναι απαραίτητη η ζωντανή ευαγγελική πίστη, η πίστη στόν άνθρωπο καί τόν Θεόν, η πίστη εκείνη πού είναι καί η «μοναδική πηγή ζωντανής ζωής πάνω στήν γή» υγιούς ζωής, υγιών ιδεών, καί υγιών σκέψεων καί συμπερασμάτων, όπως λέει ο ίδιος ο Ντοστογιέφσκι (Σημειώσεις τού συγγραφέα 1876, Δεκέμβριος, κεφ. Ι, 5). Χωρίς τήν ευαγγελική αυτή δροσιά, χωρίς τήν χάρη τής αλατισμένης ζωής δέν μπορεί νά νοιώσει κανείς τόν ζωντανό άνθρωπο, τόν Φιοντόρ Μιχαήλοβιτς Ντοστογιέφσκι, σέ «όλα τά βάθη τής ανθρώπινης ψυχής» χάρη στήν οποία καί ήλθε ο Χριστός στήν γή.
Αντί γι αυτό θά «ερμηνευθεί» καί θά γίνει «αντιληπτός» ένας Ντοστογιέφσκι πράγματι στενός καί απλουστευμένος, γιατί ο ζωντανός άνθρωπος θά «αντικατασταθεί μέ τήν περί αυτού θεωρία». Μέ τά λόγια δηλ. τού Ντοστογιέφσκι, θά πρόκειται γιά έναν άνθρωπο «γεννημένον από τήν ιδέα», κομμένο καί ραμμένο «σύμφωνα μέ τά βιβλία», ο οποίος θεωρείται πιστός ή άπιστος κατά βούλησιν, άνθρωπος «σύμφωνα μέ τούς νεκρούς νόμους τής φύσεως», «σύμφωνα μέ γενικές αρχές», «όλος βγαλμένος από», καί σέ τελικό βαθμό «άνθρωπος μεταβλημένος σά τριμμένη πεντάρα» (ΠCC9, 149). Η ενασχόληση μ έναν τέτοιο Ντοστογιέφσκι, ένα Ντοστογιέφσκι χωρίς ζωντανή πίστη στόν ευαγγελικό Χριστό, ένα Ντοστογιέφσκι έξω από τήν πραγματική ατμόσφαιρα τής ζώσης Ορδοδοξίας, είναι πραγματικό καί σωστό «στένεμα» τού Ντοστογιέφσκι ως ανθρώπου. Αυτό αποτελεί πράγματι ένα είδος «εξαγωγής τετραγωνικής ρίζας» από τήν ζωντανή προσωπικότητα αυτού, τού μεγάλου καί τραγικού παιδιού τού Θεού, τό οποίο «στέκεται ή πέφτει ενώπιον τού Θεού του» (Ρωμ. 14, 4). Λέμε «τραγικού», γιατί εκούσια ή ακούσια σταυρώθηκε ανάμεσα στήν ανθρώπινη κόλαση καί τόν παράδεισο, αλλά, δόξα τώ Θεώ σταυρώθηκε όχι σέ θάνατο πού δέν έχει ανάσταση, αλλά σέ ζωή πού γεννιέται ακριβώς απ αυτόν τόν σταυρικό θάνατο.
Από τό βιβλίο Χριστός Αρχή καί τέλος, εκδ. Ιδρύματος Γουλανδρή Χόρν.
Έντυπη πηγή: Περιοδικό Πειραϊκή Εκκλησία τχ 255, Ιανουάριος 2014. Αφιέρωμα στον Φ.Μ. Ντοστογιέφσκυ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου