Αποσπάσματα από το βιβλίο του Μπουλγκάκοφ: «Ο παράκλητος» (4)

ΚΑΤΑ ΖΗΖΙΟΥΛΑ

Ο Άγιος Γρηγόριος Νύσσης ηγήθηκε της διαμάχης κατά του Ευνόμιου, ο οποίος κατανοούσε το Άγιο Πνεύμα σαν κτίσμα, δημιούργημα του Υιού. [Οι κατασκευαστές των αιρέσεων ονομάζουν τον Πατέρα αίτιο και δημιουργό, τον Υιό, έργο, δημιούργημα παραγωγή και το Άγιο Πνεύμα, έργο του έργου, δημιουργία ενός δημιουργήματος. (Κατά Ευνομίου 2,1 PG 45,468 D)]. Και αυτός χρειάστηκε να επιμείνει στην σύν-θεότητα και συν-θεικότητα του Αγίου Πνεύματος με τις άλλες υποστάσεις της Αγίας Τριάδος. Στο σύνολο, η γραμμή της σκέψης του συμπίπτει με την διδασκαλία του Μ.Βασιλείου. Ανάμεσα στις ιδιαιτερότητες όμως πρέπει να σημειώσουμε πώς ο Άγιος Γρηγόριος Νύσσης φανερώνει με μεγάλη καθαρότητα την σχέση ανάμεσα στον Υιό και στο Άγιο Πνεύμα, όχι μόνον ώς πρός την Οικονομία (όπως συνέβη κατ’εξοχήν με τον Βασίλειο και τον Γρηγόριο τον Θεολόγο), αλλά και ώς πρός την οντολογική πλευρά των σχέσεων. Αυτό σημαίνει πώς ο δεσμός της Αγίας Τριάδος, στις τρείς υποστάσεις, δηλαδή το τριαδικό πρόβλημα που ερευνούμε σχεδιάστηκε απο αυτόν με πιό συγκεκριμένο τρόπο απο τον Μ.Βασίλειο και τον Γρηγόριο Θεολόγο.

Η γενική έννοια της Τριαδικής συσχετίσεως εκφράζεται απο αυτόν με την υλική σύγκριση της Τριάδος με τρία φώτα. "Εμείς αποκτούμε πρόσβαση, απο τον Πατέρα μέσω του Υιού, στο Άγιο Πνεύμα. Έτσι λοιπόν δασκαλεμένοι μέσα στην σοφία του αγεννήτου Φωτός, αναγνωρίσαμε απο τότε, στον καιρό του, το φώς που προκύπτει, σαν μία κάποια ακτίνα που συνυπάρχει με τον ήλιο, και η οποία αντλεί απο τον ήλιο την αιτία του Είναι της, η ύπαρξη της οποίας όμως είναι ταυτόχρονη με του ηλίου και δέν έχει ύστερη αρχή, αλλά φανερώνεται εκ του ηλίου την ίδια στιγμή που ανατέλλει, που αναδύεται ο ήλιος. Ας πούμε καλύτερα: εμείς συλλαμβάνουμε με την σκέψη, όχι μία ακτίνα του ηλίου, αλλά έναν άλλο ήλιο που έρχεται απο τον αγέννητο ήλιο. Αυτός ταυτοχρόνως με την σοφία που διαθέτουμε για τον πρώτο, λάμπει μ’αυτόν καθώς έχει γεννηθεί απο αυτόν και είναι ίσος του σε όλα τα πράγματα που ατενίζουμε στον ήλιο. Και υπάρχει ένα άλλο όμοιο Φώς, το οποίο με τον ίδιο τρόπο δέν ξεχωρίζει με κανένα κενό, διάλειμμα χρόνου απο το Φώς που γεννήθηκε, αλλά το οποίο εξαπλώνεται χάρη σ’αυτό: ενώ έχει την αιτία της υποστάσεως του απο το πρώτο φώς, το πρωτότυπο. Αυτό το ίδιο το Φώς, σαν εκείνο για το  οποίο μιλήσαμε πρίν, λάμπει και φωτίζει και ενεργεί όλα τα υπόλοιπα πράγματα που βρίσκονται μέσα στο Φώς" (Κατά Ευνομίου 1 PG 45,416 B,C).

Ας αφήσουμε κατα μέρος αυτή την υλική παραβολή (ανούσια όπως όλες οι άλλες αυτού του είδους). Ας παρατηρήσουμε όμως πώς ο δεσμός ανάμεσα στις τρείς υποστάσεις καθορίζεται εδώ απο το ένα μέρος στην βάση μίας γενικής διακρίσεως ανάμεσα σε αιτία και αιτιατά στην Αγία Τριάδα, δηλαδή σύμφωνα με την αρχή της αιτιατής εξαρτήσεως της δευτέρας και τρίτης υποστάσεως απο την πρώτη [αυτή είναι όλη η σοφία των Ρώσων που διέλυσε την πίστη μας και γελοιοποίησε τους Πατέρες μας. Ο μεγάλος Μπουλγκάκοφ κατορθώνει να δεί μόνον το δάκτυλο. Και ακόμη χειρότερα συγχέει την οικονομική Τριάδα την οποία προσπαθεί να δείξη ο Άγιος Γρηγόριος Νύσσης με την Φυσική και προαιώνιο. Και όμως η πρόταση που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του ξεκινά ώς εξής: Εμείς αποκτούμε πρόσβαση! Εμείς! Όχι αυτός φυσικά, ο οποίος μας γέμισε προβλήματα μέσω του Ζηζιούλα και του Γιανναρά. Έχουμε γεμίσει προφήτες του Γράμματος. Της μόνης δυνατότητος υπάρξεως του ΕΓΩ. ΤΟΥ ΓΡΑΜΜΑΤΟΣ] και απο το άλλο μέρος απο τον δυαδικό ειδικό δεσμό ανάμεσα στον Υιό και το Πνεύμα, που διαγράφεται με ανακριβή και θολό τρόπο με εκφράσεις αιτιότητος. Κάτι που ώθησε μερικούς να μιλήσουν για τον Άγιο Νύσσης σαν να υπήρξε οπαδός του Φιλιόκβε. Έτσι μπορούμε επίσης να διαβάσουμε στο τέλος του πρώτου βιβλίου του κατά του Ευνόμιου: "όπως ο Υιός ενώνεται με τον Πατέρα και έχοντας απο Αυτόν το Είναι δέν έρχεται μετά απο Αυτόν όσον αφορά το Είναι, έτσι και το Άγιο Πνεύμα ενώνεται με τον Υιό, ο οποίος γίνεται κατανοητός απο την σκέψη μας πρίν απο την υπόσταση του Πνεύματος, μόνον σε σχέση με την αιτιότητα" (PG 45,464 B,C).

[Αρνείται να κατανοήσει ακόμη πώς ο Άγιος Γρηγόριος μιλά για την οικονομική Τριάδα, για την Σωτηρία μας και μπορεί μάλιστα και μιλά για την οικονομική Τριάδα, διότι μόνον η Ορθοδοξία και μόνον η Πατερική της παράδοση έχει εμπειρία της διακρίσεως και γνωρίζει την διαφορά θελήσεως και φύσεως, από εμπειρία και πίστη. Οι υπόλοιπες Χριστιανικές ομολογίες, ακόμη και η Ρώσική την έχασαν για πάντα. Λόγω ελλείψεως Αγιοπνευματικής εμπειρίας την οποία αντικατέστησαν με την σκέψη]

Αυτή η καταγωγή του Αγίου Πνεύματος per Filium (δια του Υιού) στο γράμμα στον Αυλάβειο, χαρακτηρίζεται σαν μεσότης του Υιού στην πρόοδο του Αγίου Πνεύματος: ο Υιός, δηλαδή αντλεί την καταγωγή του απευθείας απο τον Πατέρα, ενώ το Άγιο Πνεύμα διά του προσευχώς εκ του πρώτου. Επι πλέον «η μεσολάβηση τού Υιού του διατηρεί το ομοούσιο και δέν απομακρύνει το πνεύμα απο τον δεσμό του απο τον Πατέρα, όσον αφορά την ουσία».

Μ’αυτόν τον τρόπο ο Γρηγόριος Νύσσης τοποθετεί τον δεσμό της Αγίας Τριάδος. Αποφεύγει τον διαχωρισμό και ας πούμε την ανισότητα των υποστάσεων. Δέν μπορούμε να πούμε πώς αυτή η σκέψη είναι καθαρή και επεξεργασμένη, λεπτή, και πώς το πρόβλημα της Τριάδος εισέρχεται μαζί του σε μία κάποια πρόοδο. Αυτό το πρόβλημα αντιθέτως γίνεται αντιληπτό με κάποια σύγχυση, αλλά δέν υπάρχει ακόμη η καθαρή συνείδηση του πράγματος.

Αυτή είναι η Τριαδική  πνευματολογική θεωρία των Καππαδοκών. Είναι οπωσδήποτε μεγάλες οι κατακτήσεις, διότι το δόγμα τους σταθεροποιεί καθοριστικά και χωρίς καμμία αμφιβολία τον παντοτινό και τον ενυπάρχοντα χαρακτήρα της Αγίας Τριάδος, την αιώνια και Θεία Ισότητα των υποστάσεων της, αποφεύγει την υπόταξη τόσο την οντολογική όσο και την κοσμολογική. Δείχνει τους ξεχωριστούς χαρακτήρες των ξεχωριστών υποστάσεων, ιδιαιτέρως κάτω απο την κοσμολογικο-οικονομική άποψη.

Ένα σημείο όμως παραμένει έξω απο την προβληματική των Καππαδοκών. Ο ΓΕΝΙΚΟΣ ΔΕΣΜΟΣ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΥΠΟΣΤΑΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ ΤΡΙΑΔΑ. Και γι’αυτό ανάμεσα στα άλλα, παρ’όλες τις νύξεις που υπάρχουν εδώ κι’εκεί (όπως π.χ. στον Γρηγόριο Νύσσης) το δόγμα του Filioque όχι μόνον απουσιάζει εντελώς αλλά (και αυτό είναι ακόμη πιό σημαντικό) απουσιάζει αυτό το ίδιο το πρόβλημα! [Φυσικά δέν του φτάνει η ουσία. Αφού την απέρριψε]

(Συνεχίζεται)

Σχόλιο: Αυτός είναι ο πρίγκιπας των θεολόγων. Πιστός βασικά της Λατινικής θεολογίας, της πλάνης του Filioque και του δυαδικού συστήματος. Φυσικά δέν χωρά ο Νούς του το Μυστήριο της Αγίας Τριάδος καθεαυτής και το καταβιβάζει στο επίπεδο του. Πιστός της εξελίξεως που κατήργησε τον Νού βάζοντας στην  θέση του το Εγώ, ή το ΠΡΟΣΩΠΟ, όπως το βάζει ο Γιανναράς. Και πρωτεργάτης της δημιουργίας μίας καινούργιας συνειδήσεως, διαφορετικής απο της συνειδήσεως του Νόμου που είναι γραμμένος στις καρδιές μας, σαν σε πρόναο, μίας κάποιας αυτοσυνειδησίας που αποθεώνει το ΕΓΩ, και πνευματοποιεί τους δερμάτινους χιτώνες, αντί να τους εγκαταλείπει για  να μπεί στην Εκκλησία. Η ΝΕΑ ΠΛΑΝΗ. Χειρότερη όλων.

Αμέθυστος.