Από τον «Ωριγένη» του Henri Crouzel [H πηγή της εικονικής θεολογίας του Ζηζιούλα].

Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΣΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ (3)

Από τον «Ωριγένη» του Henri Crouzel

 

[H πηγή της εικονικής θεολογίας του Ζηζιούλα].

Ο Ωριγένης υπογραμμίζει ότι εκεί όπου στην Γεν. 1, 26 ο Θεός ανακοινώνει το σχέδιό του να δημιουργήσει τον άνθρωπο, ο Θεός μνημονεύει μαζί την εικόνα και την ομοίωση, αλλά όταν το άγιο βιβλίο στο Γεν. 1. 27 δείχνει ολοκληρωμένη αυτή την δημιουργία, δεν πρόκειται πλέον παρά για το κατ’ εικόνα, όχι για την ομοίωση. Αυτή η τελευταία διατηρείται για το τέλος, θα είναι η ολοκλήρωση της εικόνος. Παράλληλα – και εδώ η στήριξη στις Γραφές είναι πιο σταθερή, καθότι δεν είναι το αντικείμενο μιας θεωρίας – ο Ιωάννης γράφει στην πρώτη του Επιστολή 3, 2: «οίδομεν δε ότι εάν φανερωθή, όμοιοι αυτώ εσόμεθα, ότι οψόμεθα αυτόν καθώς εστί..» Η ομοίωσις θα συμπέση με την γνώση του Θεού και του Χριστού πρόσωπο με πρόσωπο, όπως το κατ’ εικόνα συνέπεσε με το ξεκίνημα της δημιουργίας. Αυτή η έννοια της ομοιώσεως ξαναπαίρνει, το επαναλαμβάνουμε, εκείνη των προσωκρατικών και του Πλάτωνος οι οποίοι την καθιστούσαν το τέλος της ανθρώπινης ζωής. Είναι ήδη παρούσα στον Κλήμη, ενώ ο Ειρηναίος δίνει στην διάκριση εικόνα/ομοίωση μια άλλη σημασία, η οποία ανακαλεί μάλλον την σημασία της διακρίσεως φυσικού/υπερφυσικού.

Η πορεία λοιπόν του «κατ’ εικόνα» προς την ομοίωση είναι ακριβώς η πνευματική πρόοδος. Τα θέματα που την εκφράζουν σε σχέση με την θεολογία της εικόνος μάς δείχνουν, χωρίς καν ο Ωριγένης να προσπαθεί μια σύνθεση ή να προβληματίζεται, τόσο την ανθρώπινη πράξη, όσο και εκείνη της Θείας Χάρης. Στην πρώτη περίπτωση φαίνεται πάνω από όλα η μίμησις του Θεού και του Χριστού ! Αυτή η μίμησις και η αλληλοδιαδοχή του Θεού βρίσκονται ήδη στην Ελληνική φιλοσοφία, στον Πλάτωνα, στους Στωικούς και τον νεοπλατωνισμό. Απουσιάζει πρακτικώς από την Π. Δ., αλλά αναπαριστάται με αφθονία στον Φίλωνα και τέλος στα Ευαγγέλια, στις Επιστολές, από όπου περνούν στους Πατέρες και γίνονται κοινός τόπος στα μαρτυρολόγια.

Αλλά άλλοι, διαφορετικοί όροι, τονίζουν την θεία ενέργεια. Ο Λόγος μορφώνει τον πιστό του, όπως ο Ιησούς στην κοιλία ακόμη της μητρός του, πηγαίνει στην Ελισάβετ για να μορφώσει τον Ιωάννη που βρίσκεται στην κοιλία της μητρός του (σχόλιο στον Ιωάν. VI, 49 (40), 252-256). Ο Λόγος μορφώνεται μέσα στον Χριστιανό βασιζόμενος στην πρακτική των Αρετών. Και πράγματι ανάμεσα στις επίνοιες του Χριστού βρίσκονται οι Αρετές: Αυτός είναι η αρετή και είναι η κάθε μια αρετή, οι αρετές είναι ο Χριστός, ο Χριστός είναι ολόκληρη η Αρετή ψυχωμένη και ζωντανή. Αυτές οι δύο ποιότητες που προστέθηκαν δείχνουν πως η Αρετή γενικώς και κάθε αρετή ιδιαιτέρως είναι το θείο πρόσωπο του Υιού. Ακόμη και η πρακτική εφαρμογή της αρετής – αλλά δεν μπορούμε να εφαρμόσουμε μια αρετή χωρίς να τις εφαρμόσουμε όλες, έλεγαν ήδη οι Έλληνες – είναι μια μετοχή υπαρξιακής τάξεως στο ίδιο το πρότυπο του Χριστού.

Τέλος η θεωρία της δόξης του Χριστού μεταμορφώνει, σύμφωνα με την 2^η Κορ. 3, 18, αυτό που θεωρεί στην ίδια την εικόνα του θεωρουμένου: αυτός που θεωρεί είναι ο ΝΟΥΣ, η κυρίαρχη λειτουργία ή η καρδιά, το ανώτερο στοιχείο της ψυχής, όταν στραμμένος προς τον Κύριο, έχει αφαιρέσει το πέπλο που κρύβει την αληθινή σημασία του αρχαίου Νόμου. Ένα πέπλο που σημαίνει την προσκόλλησή μας στο αισθητό, στην αμαρτία, στην κατά γράμμα ερμηνεία των Γραφών.

Μερικά κείμενα σημειώνουν επίσης και την ενέργεια του Αγίου Πνεύματος σαν μια δύναμη που οδηγεί στην ωρίμαση του σπόρου, που βοηθά την ανάπτυξη του κατ’ εικόνα σε τέλεια ομοίωση. Η ομοίωση λοιπόν θα επιτευχθεί, με την τέλεια γνώση, στην ανάσταση και στην μακαριότητα. Η ομοίωση θα φέρει στην ενότητα με τον Χριστό, μια ενότητα που δεν περιλαμβάνει κανένα στοιχείο του πανθεϊσμού ή τον τρόπο του, καθότι θα σεβαστεί τις υποστάσεις των αγγέλων και των ανθρώπων, σε αντίθεση με την ανάφλεξη των Στωικών. Όλοι οι πιστοί που θάχουν γίνει υιοί κατά χάριν, εσωτερικά κατά κάποιο τρόπο στον Μοναδικό Θεό, θα δουν τον Πατέρα με τον ίδιο τρόπο που τον βλέπει ο Υιός. Όλοι σαν ένας μοναδικός ήλιος στον ήλιο της δικαιοσύνης, τον Λόγο, θα λάμψουν με την ίδια δόξα.

 Τέλος

Σχόλιο: Η θεολογία τής εικόνος, η αναβάθμιση τής δημιουργίας εις βάρος τής οικονομίας, ματαιώνει τήν μετάνοια, τήν πύλη τής Βασιλείας. Στήν ίδια τακτική στηρίζεται καί η σημερινή εξομολόγηση,καί η ανυπόστατη άφεση τών αμαρτιών.Στήν επιστροφή στό κατ'εικόνα, στό πρόσωπο. Διότι η μετάνοια αλλάζει τήν μνήμη. Η συνήθης μνήμη είναι επιλεκτική,κρατάει τά καλά μας, τήν αγαθότητά μας, τίς καλωσύνες μας καί τήν απαράδεκτη ευθύνη τών άλλων. Συντάσσεται μέ τά δικαιωματά μας. Η μνήμη Κυρίου κρατά τίς αμαρτίες μας. Καί έτσι κρίνοντας τόν εαυτό μας ελπίζουμε πώς  δέν θά μάς κρίνει τόσο αυστηρά ο Θεός, εισάγοντάς μας στήν Βασιλεία Του. ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΣΑΘΡΟ ΘΕΜΕΛΙΟ ΤΟΥ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΝΕΟΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ.

Αμέθυστος.