Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΣΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ (2)

Από τον «Ωριγένη» του Henri Crouzel

 

[H πηγή της εικονικής θεολογίας του Ζηζιούλα].

Το κατ’ εικόνα είναι επίσης και συμμετοχή ή μετοχή στον Υιό, και αυτό σύμφωνα με τις πολυάριθμές επίνοιες του Υιού που παίζουν έναν κυρίαρχο ρόλο στην Ωριγενική Χριστολογία: αυτοί είναι και οι τίτλοι που δόθηκαν στον Χριστό από την Κ. Δ., αλλά και από την Παλαιά, εάν αναγνωσθεί σύμφωνα με την πνευματική εξηγητική. Αντιστοιχούν στις διάφορες ιδιότητες του Υιού, καθαυτές και σε σχέση με εμάς. Κατ’ αρχάς κοινωνείται στο κατ’ εικόνα η ποιότης του Υιού· υιοθετημένα τέκνα του πατρός που υιοθετούνται χάρη στην πράξη του μονογενούς Υιού. Εξίσου και η ποιότης του «Χριστού», ο χρισμένος μάς δωρίζει αυτό που είναι, Σοφία, Αλήθεια, Ζωή, Φως κ.τ.λ. Τέλος, καθότι Λόγος, μας κάνει και λογικά όντα, μια λέξη το νόημα της οποίας, κυρίως υπερφυσικό, αποδίδεται άσχημα από την λέξη λογικός (άνθρωπος). Μόνον ο Άγιος λέγεται λογικός. Οι δαίμονες, από λογικοί που ήταν, έγιναν λόγω της απορρίψεως του Θεού, άλογοι, όντα χωρίς νοημοσύνη, και αφομοιώθηκαν μ’ αυτόν τον τρόπο με τα ζώα, καταλήγοντας να είναι κάτι σαν πνευματικά θηρία. Το κατ’ εικόνα είναι, λέει καθαρά ο Ωριγένης, «η δική μας κύρια ουσία» (σχόλιο στο Ιωάν. ΧΧ, 22 (20), 182), το ίδιο το βάθος της Φύσεώς μας. Ο άνθρωπος ορίζεται, στο βάθος τού είναι του, λόγω της σχέσης του με τον Θεό και λόγω της κινήσεώς του που τον οδηγεί να γίνει όμοιος με το μοντέλλο του, χάρη στην θεία ενέργεια, και φανερώνεται από την αρχή και σε καθέναν από τους σταθμούς αυτής της αναπτύξεως, και χάρη στην ελευθερία επίσης που δώρισε ο Θεός στον άνθρωπο με την δημιουργία του.

Εκείνη η ελευθερία, στην οποία η δύναμις της επιλογής έχει μια πολύ σημαντική θέση, δεν μειώνεται, δεν περιορίζεται μόνον στην ελευθερία επιλογής, αλλά παρουσιάζει – μέσω του πνευματικού δόγματος του Ωριγένη – όλες τις λεπτομέρειες της παύλειας ελευθερίας. Και πράγματι, η συνάφεια με τον Θεό ελευθερώνει, η απόρριψη του Θεού σκλαβώνει. Το κατ’ εικόνα είναι επιπλέον και πηγή γνώσεως: οπωσδήποτε κάθε γνώση του Θεού είναι αποκάλυψη, αλλά η πρώτη από αυτές τις αποκαλύψεις είναι εκείνη που ο Θεός μάς έδωσε δημιουργώντας μας κατά την εικόνα Του. Σ’ αυτό το κατ’ εικόνα, που είναι το πιο βαθύ σημείο του είναι μας, εμείς βρίσκουμε τον Θεό.

Ο Ωριγένης ξαναχρησιμοποιεί εδώ μιαν αρχή της ελληνικής φιλοσοφίας, που είναι και μια επιβεβαίωση της καλής συμπεριφοράς: μόνον το όμοιο γνωρίζει το όμοιο. Αλλ’ επειδή όμως ο άνθρωπος είναι ελεύθερος, μπορεί να συμβεί – και συμβαίνει –, στην θέση της επιλογής του Θεού, να διαλέξει την εναντίωση στον Θεό. Τί γίνεται λοιπόν το κατ’ εικόνα όταν μπλέκεται με την αμαρτία; Η αμαρτία το σκεπάζει με αντίθετες εικόνες, το κρύβει κατά κάποιον τρόπο κάτω από την συσσώρευσή τους.

Αυτές οι εικόνες είναι διάφορες. Η εικόνα του Γήινου προστίθεται πάνω από εκείνην του Ουράνιου. Αλλά στην πλειονότητα των κειμένων o Γήινος δεν είναι ο Αδάμ, όπως στην 1^η προς Κορ. 15, 49, αλλά το δαιμόνιο, αρχή της πτώσεώς μας. Η εικόνα και η συγγένεια με τον διάβολο, μια συγγένεια που δεν είναι φυσική, καθότι μόνον ο Θεός είναι εκ φύσεως πατήρ, διότι ο διάβολος κλέβει τα παιδιά του. Η εικόνα του Καίσαρος που στολίζει το νόμισμα του φόρου (Ματθ. 22, 15 -22), αναπαριστά τον πρίγκιπα ετούτου του κόσμου, τον διάβολο. Τέλος, η αμαρτία εντυπώνει ζωώδεις εικόνες, δημιουργώντας έναν ολόκληρο πνευματικό ζωολογικό κήπο. Αυτή η αφομοίωση προς τα θηρία, που ορίζει το ήθος μας και την πράξη μας, είναι η αιτία, κατά πάσαν πιθανότητα, της κατηγορίας του Ιερώνυμου, ο οποίος αποδίδει στον Ωριγένη την μετεμψύχωση, παρότι ο Αλεξανδρινός σε πάμπολλα χωρία, καταδικάζει την βλακεία αυτής της φαντασίας και αποδεικνύει την αντίφασή της με την διδασκαλία της Εκκλησίας.

Παρ’ όλα αυτά όμως, τέτοιες διαβολικές εικόνες δεν μπορούν να καταστρέψουν την εικόνα του Θεού. Αυτή παραμένει κάτω από τις θηριώδεις αυτές προσθέσεις, όπως το νερό στο πηγάδι του Αβραάμ, το οποίο γέμισαν με λάσπη οι Φιλισταίοι. Δημιουργημένη από τον Υιό του Θεού, αυτή είναι ανεξίτηλη. Αλλά όπως ακριβώς συνέβη με τον Ισαάκ, που άδειασε την λάσπη από τα πηγάδια που έσκαψε ο πατέρας του, μόνον ο Χριστός – ο δικός μας Ισαάκ -  μπορεί να ελευθερώσει τα πηγάδια της ψυχής μας από τα σκουπίδια που συσσώρευσαν οι αμαρτίες μας, ώστε να αναβλύσει ξανά το ύδωρ το ζων.

Η διατήρηση του κατ’ εικόνα μέσα στον άνθρωπο, παρά τις πτώσεις του, εξασφαλίζει με την χάρη του Χριστού, την δυνατότητα της μεταστροφής. Το κατ’ εικόνα  είναι μια δυναμική πραγματικότης και τείνει να φτάσει το μοντέλλο της, για να αφομοιωθεί μ’ αυτόν. Είναι ένα σημείο εκκίνησης, ένας σπόρος κατά κάποιον τρόπο, που πρέπει να αναπτυχθεί. Το τέλος αυτή της ανάπτυξης, η οποία δεν μπορεί να προσλάβει την τελειότητα παρά μέσα στην μακαριότητα, είναι η Ομοιότης.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος