Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ - Martin Heidegger (2)

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ

του Martin Heidegger.

Οι στοχασμοί που ακολουθούν αφορούν τον χρόνο; Τι  πράγμα είναι ο χρόνος;

Εάν ο χρόνος βρίσκει το νόημά του στην αιωνιότητα, τότε θα γίνει κατανοητός ξεκινώντας από αυτή την τελευταία. Με αυτό προτυπώνεται το σημείο εκκινήσεως και ο δρόμος που θα ακολουθηθεί στην παρούσα μελέτη. Από την αιωνιότητα στον χρόνο. Η τοποθέτηση του προβλήματος μ'αυτόν τον τρόπο έχει καλώς μόνον εφόσον διαθέτουμε το σημείο εκκινήσεως που αναφέρουμε, εφόσον γνωρίζουμε και κατανοούμε δηλαδή με επάρκεια την αιωνιότητα. Εάν η αιωνιότης μπορούσε να είναι κάτι διαφορετικό από την κενή επανάληψη, από το αεί, και εάν ο Θεός έπρεπε να είναι η αιωνιότης, τότε ο τρόπος που προτάθηκε μόλις, για να εξετάσουμε τον χρόνο δεν θα μπορούσε παρά να παραμείνει μέσα στην απορία του, μέχρις ότου δεν μάθει για τον Θεό, μέχρις ότου δεν μάθει να ερωτά γι'αυτόν. Εάν η πρόσβαση στον Θεό είναι η πίστη, και εάν η αποδοχή της αιωνιότητος δεν είναι άλλο από αυτή την πίστη, τότε η φιλοσοφία δεν θα μπορέσει ποτέ της να αποκτήσει την αιωνιότητα, ούτε να την χρησιμοποιήσει ποτέ μεθοδικά, σαν μία δυνατή προοπτική για την συζήτηση περί χρόνου. Η φιλοσοφία δεν θα μπορέσει ποτέ να παρακάμψει αυτή την απορία. Είναι ο Θεολόγος λοιπόν, ο κατάλληλος γνώστης και κάτοχος του χρόνου; Και εάν η μνήμη δεν με ξεγελά, η Θεολογία έχει σχέση με τον χρόνο κάτω από πολλαπλές απόψεις. 

          Κατ'αρχάς η Θεολογία χειρίζεται την ανθρώπινη ύπαρξη σαν ενός όντος απέναντι του Θεού, εξετάζει την χρονικότητα του στην σχέση του με την αιωνιότητα. Καθ'εαυτός ο Θεός δεν έχει την ανάγκη καμίας Θεολογίας, η ύπαρξη του δεν θεμελιώνεται μέσω της πίστεως. 

          Στην συνέχεια η Χριστιανική πίστη πρέπει να διαθέτει εις εαυτήν μία αναφορά σ'αυτό που συμβαίνει μέσα στον χρόνο-όπως ακούγεται η αναφορά σ'έναν χρόνο για τον οποίο λέγεται: ήταν ο χρόνος "κατά τον οποίο ο χρόνος είχε συμπληρωθεί" . (Γαλ 4,4/ Εφ 1, 9-10). 

          Ο φιλόσοφος δεν έχει πίστη. Εάν ο φιλόσοφος ερωτά για τον χρόνο, είναι αποφασισμένος να κατανοήσει τον χρόνο ξεκινώντας από τον χρόνο, δηλαδή από το αεί, το οποίο διαθέτει την όψη της αιωνιότητος αλλά αποδεικνύεται σαν ένα απλό παράγωγο του χρονικού-Είναι. [Ας επισημάνουμε τις αμφίβολες προϋποθέσεις. Ο Θεός δεν έχει καμία σχέση με το αιώνιο, ούτε με τον αιώνα. Ο Θεός δεν είναι αιώνιος. Αιώνιος είναι ο Θεός των φιλοσόφων. Όπως λέει ο Άγιος Γρ. Παλαμάς, το άπειρο και το αιώνιο υπάρχουν του Θεού ένεκεν. Η Αγία Τριάδα είναι πέραν κάθε νοήσεως. Πώς συμπληρώνεται ο χρόνος εάν παράγεται από το κενό αεί;] 

          Η πραγματεία που ακολουθεί δεν είναι Θεολογική. Από Θεολογικής απόψεως-και τίποτε εξάλλου δεν μας εμποδίζει να την εννοήσουμε μ'αυτούς τους όρους-η διαπραγμάτευση του χρόνου μπορεί να έχει μόνον την έννοια να καταστήσει πιο δύσκολο το πρόβλημα της αιωνιότητος, να το προετοιμάσει με τον σωστό τρόπο και να το θέσει στην αυθεντική του κατάσταση. Η πραγματεία δεν είναι όμως ούτε φιλοσοφική, στο μέτρο που δεν απαιτεί να προσφέρει έναν συστηματικό ορισμό του χρόνου καθολικής ισχύος, ο οποίος θα έπρεπε τελικώς να επιστρέψει και να αναρωτηθεί για αυτό που υπάρχει πίσω από τον χρόνο και για τον συνδυασμό του με τις άλλες κατηγορίες. 

          Οι στοχασμοί που ακολουθούν ανήκουν ίσως σε μία προκαταρκτική επιστήμη ή εργασία τής οποίας περιέχει τα ακόλουθα: την έρευνα σχετικά με το τι πράγμα θα μπορούσε να ήθελε να πεί, κατά βάθος, αυτό που η φιλοσοφία και η επιστήμη, δηλαδή η ερμηνευτική συζήτηση του εδωνά-Είναι (το γεννηθέν), λένε για το Εδωνά-είναι το ίδιο και για τον κόσμο. Εάν ξεκαθαρίζουμε δηλαδή, τι πράγμα είναι ένα ρολόι, τον τρόπο και την τυπικότητα περισυλλογής που πραγματοποιείται στην Φυσική και ζωντανεύει στο ρολόι και μ'αυτή ζωντανεύει ο τρόπος με τον οποίο ο χρόνος έχει την ευκαιρία να φανερωθεί. 

          Μία τέτοια προκαταρκτική επιστήμη, μέσα στην οποία τοποθετείται αυτή η θεώρηση, ζεί από την προϋπόθεση, ίσως πεισματώδη πώς η φιλοσοφία και η επιστήμη κινούνται στο πλαίσιο της έννοιας. Η δυνατότητα τους συνίσταται στο γεγονός πώς κάθε μελετητής ξεκαθαρίζει στον εαυτό του αυτό που κατανοεί και αυτό που δεν κατανοεί. Αυτή η επιστήμη δείχνει πότε μία έρευνα επιστημονική άπτεται του θέματος της-ή πότε αντιθέτως τρέφεται από μία ονομαστική γνώση, η οποία έχει γίνει αποδεκτή λόγω παραδόσεως και συνήθειας. Τέτοιες έρευνες είναι ας πούμε η εργασία τής αστυνομίας στην παρέλαση των επιστημών, μία υποδεέστερη οπωσδήποτε εργασία αλλά η οποία σύμφωνα με την γνώμη μερικών, είναι επείγουσα. 

          Η σχέση τους με την φιλοσοφία είναι περιθωριακή και μόνον και ο σκοπός τους είναι να κάνουν κάθε τόσο μία κατ'οίκον έρευνα στους αρχαίους, για να δούν πώς συμπεριφέρθηκαν αυτοί πραγματικά. Οι στοχασμοί που ακολουθούν έχουν σαν κοινό με την φιλοσοφία μόνον το γεγονός πώς δεν είναι Θεολογία. 

          Είναι συνετό πάντως,  πρώτα απ'όλα να τονίσουμε μερικά προκαταρκτικά πράγματα στον χρόνο που συναντάται στην καθημερινότητα, στον χρόνο της φύσεως και του κόσμου. Το γνωστικό ενδιαφέρον γύρω από τον χρόνο ξύπνησε σήμερα από την ανάπτυξη της φυσικής, από τον αναστοχασμό της πάνω στις θεμελιώδεις αρχές που πραγματοποιούνται εδώ, που ενεργούν εδώ, δηλαδή στις θεμελιώδεις αρχές της μετρήσεως της φύσεως, μέσα σ'ένα χωροχρονικό σύστημα αναφοράς. Η σημερινή κατάσταση αυτής της επιστημονικής έρευνας αποδίδεται στην Θεωρία της σχετικότητος του Αϊνστάιν. Ας δούμε μερικές θέσεις. ο Χώρος καθεαυτός δεν είναι τίποτε, δεν υπάρχει ένας απόλυτος χώρος. Υπάρχει μόνον μέσω των σωμάτων και των ενεργειών που περιέχει. (Μία παλιά θέση του Αριστοτέλη). Ούτε ο χρόνος είναι τίποτε. Υφίσταται μόνον  συνεπεία των γεγονότων που συμβαίνουν. Δεν υπάρχει ένας απόλυτος χρόνος και ούτε και μία απόλυτη συγχρονότης. Υπολογίζοντας την καταστροφική πλευρά αυτής της θεωρίας, τείνουμε να παραβλέπουμε με ευκολία την θετική της πλευρά, το γεγονός δηλαδή πώς αποδεικνύει το αμετάβλητο των εξισώσεων που περιγράφουν τις φυσικές διαδικασίες, αντιθέτως από μεταμορφώσεις που εισάγονται κατά το δοκούν! 

          Ο χρόνος είναι αυτό στο οποίο συμβαίνουν γεγονότα. (Αριστ. Φυσικά IV 11, 219). Ο Αριστοτέλης αυτό το είχε ήδη δεί σε συνδυασμό με τον θεμελιώδη τρόπο υπάρξεως του φυσικού όντος, δηλαδή της αλλαγής, της μετακινήσεως, της προόδου: επεί ούν ού κίνησις, ανάγκη της κινήσεως τι είναι αυτόν. Καθώς δεν είναι αυτός ο ίδιος κίνηση, ο χρόνος πρέπει να'χει κάποια σχέση αναγκαίως με την κίνηση. Το βρίσκουμε πρώτα απ'όλα σ'αυτό που είναι μεταβλητό. Η μεταβολή είναι μέσα στον χρόνο. Τι πράγμα είναι ο χρόνος καθότι βρίσκεται σύμφωνα μ'αυτόν τον τρόπο της συνάντησης, δηλαδή σαν "αυτό στο οποίο" βρίσκεται η μεταβολή; Δίνεται εδώ καθ'αυτό, σ'αυτό που είναι; Μία εξήγηση του χρόνου που ξεκινά από εδώ, μπορεί να διαθέτει την ασφάλεια πώς φανερώνει ας το πούμε έτσι, τα θεμελιώδη φαινόμενα που το ορίζουν στο Είναι του; Ή μήπως στην έρευνα των αιτιών των φαινομένων αυτό μας παραπέμπει σε κάτι άλλο; 

Αμέθυστος.